H Οξυά είναι ένα όμορφο μικρό χωριό της Καρδίτσας, χτισμένο σε υψόμετρο που φτάνει μέχρι και τα 1.150 μέτρα περιβαλλόμενο από δάση οξυάς και ελάτης. Λόγω των πολλών οικισμών του, εκτείνεται σε μεγάλη έκταση και χωρίζεται σε δύο τμήματα από ένα φυσικό όριο, τον ποταμό Πάμισο. Η κύρια πηγή του Πάμισου είναι στο όρος «Καράβα», ενώ άλλες πηγές του είναι η θέση «Μάτι» (κοντά στη βρύση Αλαμανή), «Αγ. Βαρβάρα», «Παλιάμπελα», «Αχυρώνες» και «Γκέκα».
Παλιότερα το χωριό ονομαζόταν Σιάμ από τη σύντμηση της πρώτης ονομασίας Σιάμος. Η ονομασία «Οξυά» δόθηκε με διάταγμα το 1930, χάρη στο ιστορικό δάσος οξυάς που βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του χωριού. Σύμφωνα με την παράδοση, το χωριό πρέπει να ιδρύθηκε την περίοδο 1393-1422, την εποχή που η Θεσσαλία καταλήφθηκε οριστικά από τους Τούρκους. Τότε άρχισε η μεγάλη μετακίνηση των κατοίκων από τον κάμπο της Θεσσαλίας προς ορεινότερους οικισμούς, όπου έβρισκαν καταφύγιο στα φυσικά οχυρά των απροσπέλαστων βουνών, για να αποφύγουν τις κακουχίες υπό τον τουρκικό ζυγό.
Από τα σημαντικότερα γεγονότα της ιστορίας του χωριού είναι το πέρασμα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού γύρω στο 1770. Τότε, οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν σε κάποια τοποθεσία έξω από το χωριό για να τον ακούσουν. Εκεί, ο Άγιος Κοσμάς έκανε λειτουργία, μοίρασε βρασμένο σιτάρι και μίλησε στους συγκεντρωμένους πιστούς. Φεύγοντας από το χωριό έμπηξε έναν ξύλινο σταυρό στο έδαφος και από τότε το συγκεκριμένο μέρος ονομάζεται «Ξυλινόσταυρος».
Στην Οξυά και τη γύρω περιοχή υπάρχουν αρκετές εκκλησίες που συνδέονται με την ιστορία του χωριού. Μία από αυτές είναι του Αγίου Δημητρίου που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Εκεί αρχικά υπήρχε «βατιώνας» και το μέρος ήταν γεμάτο νερά, αλλά, κατά την παράδοση, εμφανιζόταν σε αυτό το σημείο η εικόνα του Αγίου Δημητρίου μαζί μ’ ένα καντηλάκι που έκαιγε. Οι τότε κάτοικοι του χωριού έπαιρναν την εικόνα και την τοποθετούσαν σε άλλο πιο βολικό γι’ αυτούς σημείο, όμως αυτή επέστρεφε στη αρχική της θέση. Τότε, λοιπόν, αποφάσισαν να χτίσουν στο σημείο εκείνο την εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο. Για να ξεπεράσουν την ακαταλληλότητα του εδάφους έκοψαν και μετέφεραν εκεί κορμούς δέντρων και έριξαν πάνω τους μεγάλη ποσότητα μαλλιού. Έτσι, το νερό που βγαίνει ακόμα σε εκείνο το σημείο, περνούσε από κάτω και έφευγε για το ποτάμι. Ο πρώτος αυτός ναός, που δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλος στις διαστάσεις του, άντεξε μέχρι και το 1924, οπότε και γκρεμίστηκε. Από τότε ο ναός χτίστηκε και ξαναγκρεμίστηκε κι άλλες φορές αλλά με τη θέληση και τη βοήθεια των κατοίκων του χωριού στέκει πάλι στη θέση του.
Το πιο αξιόλογο μνημείο του χωριού είναι η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος που ιδρύθηκε στις αρχές του 17ου αιώνα και είναι χτισμένη σε ένα μικρό και στρογγυλό πλάτωμα, με πλήθος δέντρα να το περιβάλλουν και με απεριόριστη θέα. Στην είσοδο της Μονής στέκει επιβλητικά το καμπαναριό. Το καθολικό είναι τρίκογχος σταυρεπίστεγος ναός αθωνίτικου τύπου (1662), ενώ ο νάρθηκας δυτικά είναι μεταγενέστερος. Η αγιογράφηση του ναού ολοκληρώθηκε το 1682 και είναι αυστηρά βυζαντινής τεχνοτροπίας. Οι δεσποτικές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας φέρουν τις χρονολογίες 1735 και 1785. Μετά το 1940 που το μοναστήρι είχε εγκαταλειφθεί και είχαν αφαιρεθεί κειμήλια ανεκτίμητης αξίας από τους Τούρκους, αναστυλώθηκε. Από την ανακατασκευή ξεχωρίζουν το παλιό υδραγωγείο, η προσθήκη νάρθηκα στον κυρίως ναό, η ανέγερση των βορειοδυτικών κελιών και η κατασκευή του επιβλητικού δωδεκάμετρου καμπαναριού.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν ο πετρόχτιστος μύλος στη θέση «Παλιάμπελα», ηλικίας περίπου ενός αιώνα, καθώς και τα δύο εναπομείναντα πέτρινα τοξωτά γεφύρια από τα πολλά που υπήρχαν στο χωριό.
Φωτό: https://www.oxyakarditsas.gr/galleries/ (Λαογραφικός, Αρχαιολογικός, Πολιτιστικός Σύλλογος)