Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Κυδωνίας. Είναι κτισμένο ανάμεσα σε λόφους στις βόρειες πλαγιές των Λευκών Ορέων σε υψόμετρο 530μ. Απέχει από τα Χανιά 24χλμ. και έχει σήμερα 430 κατοίκους. Κυριότερη απασχόληση των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία, αλλά ασχολούνται και με τη μελισσοκομία και τη γεωργία. Στην κοινότητα υπάγονται οι οικισμοί Ασκορδαλός και Ομαλός.
Το όνομα του χωριού οφείλεται στο ότι οι τρεις γειτονιές του (Νέο Χωριό, Κυρίως Χωριό και Κείθε Χωριό) ήταν κτισμένες σε κοιλώματα, δηλαδή λάκκους. Με την πάροδο του χρόνου το Μέσα Χωριό εγκαταλείφθηκε και οι Λακκιώτες συγκεντρώθηκαν στις δυο άλλες γειτονιές. Κατοικήθηκαν όμως και τα γύρω υψώματα. Μια δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει ότι η ονομασία του χωριού οφείλεται στους λάκκους, που είχαν κάνει οι πρώτοι κάτοικοι για να ποτίζουν τα ζώα τους.
Η παράδοση αναφέρει ότι το χωριό κτίστηκε επί Ενετοκρατίας από δυο ανθρώπους που ήρθαν από τον Άι Γιάννη των Σφακιών, τον Κόκκο, το Θεόδωρο και τον Μπίμπο. Ένας γιος του Κόκκου πήρε το παρανόμι Γιάνναρος επειδή λεγόταν Γιάννης και είχε γιγαντιαίο ανάστημα. Απόγονος του Μπίμπου είναι ο Μπιμποσταμάτης που αναφέρεται στο γνωστό ριζίτικο τραγούδι:
«Προβάλετε φωνάξετε στους Λάκκους και στ’ Ορθούνι.
νάρθουν του Λαπαθέν οι γιοι και του Μπιμποσταμάτη…»
Άλλη παράδοση λέει ότι ο Κόκκος ήρθε από το Βυζάντιο και απέκτησε τρεις γιους, το Γιάννη (το Γιάνναρο, όπως επωνομάστηκε, γενάρχη του οίκου των Γιαννάρηδων), το Νικόλαο (γενάρχη των Νικολούδηδων) και το Σκουλά (γενάρχη του οίκου των Σκουλάδων). Μια τρίτη εκδοχή για τους ιδρυτές των Λάκκων αναφέρει σαν πρώτους οικιστές του χωριού τους Πόθο και Θεόδωρο Κόκκο που μετά την καταστροφή των Μεσκλών ήρθαν και έκτισαν τους Λάκκους. Η εκδοχή όμως αυτή είναι ιστορικά αστήρικτη, γιατί οι Λάκκοι υπήρχαν ήδη όταν έγινε η επανάσταση του 1570, οπότε καταστράφηκαν τα Μεσκλά.
Ο Basilicata αναφέρει το χωριό σαν Lacus Darmaru, ο Barozzi Lacus d’Armaru και ο «Καστροφύλακας» Lacuset Darmaro με 168 κατοίκους το 1583, και σαν Lacuset Darmaro με Εrini et Sgurafiana με 556 κατοίκους. Η εκφορά του ονόματος στην ιταλική δείχνει ότι προέρχεται από την αιτιατική «στους Λάκκους» της κώμης Lacus ή Lacco Darmaro και οφείλεται ίσως στην υδατοδεξαμενή ή το ποτιστήρι του Ενετού Darmaro.
Στους Λάκκους, όπως και σ’ άλλα ορεινά χωριά και διαμερίσματα της Κρήτης (Σφακιά, Ανώγεια, οροπέδιο Λασιθίου,Κριτσά Μιραμπέλλου) δεν υπάρχουν πολλά επώνυμα σε -άκης. Έτσι χαρακτηριστικά επώνυμα Λακκιωτών είναι: Σκουλάς, Μάντακας, Μπολάνης, Μαναρόλης, Σαρής, Μαυρογένης, Νικολούδης, Κουτρούλης, Κοκκινιανός,.Δ:νδριάνης, Πρώιμος, Παρασκιανός Ζουρίδης. Υπάρχουν παράλληλα και τα Καζαλακης, Σεργάκης, Πρωϊμάκης, Γιανναράκης. Τις ονομαστότερες οικογένειες (καπετανόσογα) των Λάκκων απαριθμεί ένα ριζίτικο τραγούδι:
«Γενές·γενές τo παίρνουνε τo καπετανιλίκι
στσι Λάκκους, οι Γιαννάρnδες, Πρώιμοι και Mπoλάνοι,
Σαρρήδες και Παρασκιανοί, Mαντάκoί και Σκoυλάδες,
μα ‘ναι κι οι Νικολούδnδες…»
Από τις παλιότερες συνοικίες των Λάκκων είναι τα Παπαδιανά. Η ονομασία της οφείλεται στους πολλούς παπάδες (ιερείς) που είχε. Επί Τουρκοκρατίας οι Λάκκοι κατοικούνταν μόνο από Έλληνες. Στις παρυφές του χωριού οι Τούρκοι είχαν κτίσει πύργους, των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα τα ερείπια. Οι πύργοι αυτοί ήταν κτισμένοι σε λοφίσκους, που βρίσκονταν γύρω – γύρω από το χωριό και ήταν, κατά κάποιο τρόπο, αλυσιδωτοί ώστε να φαίνεται ο ένας από τον άλλον και να ελέγχεται έτσι η περιοχή. Η γραμμή αυτή των πύργων κατέληγε στη θέση Ξυλόσκαλο, που βρίσκεται στη βόρεια είσοδο του Φαραγγιού της Σαμαριάς.
Το 1821 οι Τούρκοι με αρχηγό τον Καούνη εξεστράτευσαν για να καταλάβουν τους Λάκκους, αλλά στις Αλιάκες τους επιτέθηκαν οι επαναστάτες και τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν.
Το 1822, κατά την επίθεση του Χασάν Πασά με 10.000 Τούρκους, οι Λακκιώτες εφάρμοσαν το σχέδιο των Ρώσων στην εκστρατεία του Ναπολέοντα, καίγοντας δηλαδή σπίτια και σπαρτά και κτυπώντας τους Τούρκους.
Το 1858 έγινε συνάθροιση των αντιπροσώπων άλλων επαρχιών στους Λάκκους προκειμένου να διαμαρτυρηθούν για τα φορολογικά βάρη του Βελή Πασά. Τότε έγινε η επανάσταση του Μαυρογένη.
Το 1866 στο λόφο Σαβουρέ έγινε μάχη με το Μουσταφά Πασά. Οι Λακκιώτες εφάρμοσαν πάλι το σχέδιο των Ρώσων με αποτέλεσμα ο Μουσταφάς να λεηλατήσει ότι είχε απομείνει. Επειδή οι Λάκκοι είχαν διακριθεί σ’ όλους τους αγώνες της Κρήτης, ένα δίστιχο λέει:
«Λάκκοι, ξεχωριστό χωριό, οι αγώνες κι οι νεκροί σου
αιώνια θα μείνουνε n δόξα και n τιμή σου».
Τους Λακκιώτες εξάλλου μνημονεύει ονομαστικά, όπως και τους Σελινιώτες και τους Σφακιανούς, ανάμεσα σ’ όλους τους Κρήτες το γνωστό τραγούδι – ύμνος: «Από φλόγες η Κρήτη ζωσμένη» στην τρίτη στροφή του:.
«Από δω Σείλινιώτες, Λακκιώτες,
από’κει στη φωτιά οι Σφακιανοί…»
Είναι το ποίημα «Ολονυχτία στην Κρήτη» του Γ. Παράσχου που κατατάχτηκε εθελοντής στην επανάσταση του 1866-68. Μεταξύ των εξεχόντων Λακκιωτών είναι ο Εμμανουήλ Μαυρογέννης, αρχηγός της επανάστασης του 1858, και ο Αντώνιος Γιάνναρης ή Γιανναράκης, φιλόλογος καθηγητής που εξέδωσε ένα σημαντικό λεξικό και συγκέντρωσε για πρώτη φορά τα δημοτικά τραγούδια της Κρήτης, που τα εξέδωκε το 1878 στη Λειψία της Γερμανίας.
Ο Λακκιώτης «γιγαντόσωμος Αίας», κατά τον Ψιλάκη, «που χαίρεται κανείς να τον βλέπει», κατά το Δέφνερ, διακρίθηκε για την ανδρεία του, την τολμηρότητα, ορμητικότητα και την ταχύτητά του στους πολεμικούς αγώνες.
Η Λακιώτισσα έχει ανάστημα μάλλον ψηλό, καλή σωματική διάπλαση, γεμάτη ζωτικότητα. Δεν υστέρησε και αυτή στους απελευθερωτικούς αγώνες. Το 1867 είχε καταρτιστεί ιδιαίτερο στρατιωτικό αντάρτικο σώμα από Λακκιώτισσες που τις εξεπαίδευσε στη σκοποβολή ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης. Το σώμα αυτό προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στον αγώνα.
Ο Άγιος Γεώργιος είναι πολύ παλιά εκκλησία της συνοικίας Παπαδιανά. Έχει παλιές εικόνες και διατηρείται στην αρχική της κατάσταση, χωρίς καμιά επισκευή.
Ο Άγιος Αντώνιος είναι η κεντρική εκκλησία του χωριού. Κτίστηκε το 1890. Πρώτα ήταν ένα παλιό μικρό εκκλησάκι, που πάνω σ’ αυτό οικοδομήθηκε ο σημερινός ναός.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.
Φώτο: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%AC%CE%BA%CE%BA%CE%BF%CE%B9_%CE%A7%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CF%89%CE%BD