To Κάτω Νευροκόπι είναι χτισμένο στο κέντρο του εύφορου λεκανοπεδίου του Νευροκοπίου και περιβάλλεται από τα βουνά Φαλακρό και Όρβυλος. Απέχει 47 χιλιόμετρα από τη Δράμα και 12 χιλιόμετρα από τα σύνορα με τη Βουλγαρία.
Παλιότερα ονομαζόταν Ζύρνοβο και μετονομάστηκε σε Κάτω Νευροκόπι από τους Έλληνες του Νευροκοπίου ‒που σήμερα είναι σε βουλγαρικό έδαφος‒ όταν ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μετά τη συνθήκη του Νεΐγύ το 1919.
Η ευρύτερη περιοχή κατοικήθηκε από την Παλαιολιθική περίοδο από Θρακικές φυλές, κυρίως Οδομάντες και Ηδωνούς. Μετά τη Μάχη των Φιλίππων, το 42 π.Χ., εγκαταστάθηκαν Ρωμαίοι και μετά τον 7ο αιώνα εισέβαλαν Σλάβοι από τον Βορρά. Το 1383 κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μουσουλμάνοι. Σε απογραφή του 1530 στην περιοχή αναφέρεται ότι είχε 385 χριστιανικά και 219 μουσουλμανικά νοικοκυριά.
Το 1870 με την ίδρυση της Βουλγαρικής εξαρχίας άρχισε μια μεγάλη περίοδος εθνικών ανταγωνισμών στο Κάτω Νευροκόπι. Οι εξαρχικοί διεκδικώντας τον ναό του Αγίου Δημητρίου προκάλεσαν επεισόδια το 1899 που είχαν ως αποτέλεσμα την αναστολή της λειτουργίας του από την Οθωμανική διοίκηση. Ο ναός άρχισε να λειτουργεί και πάλι από το Πάσχα του 1901 με εναλλάξ λειτουργία σε ελληνικά και βουλγαρικά, αλλά ξανάκλεισε ένα χρόνο αργότερα καθώς τα επεισόδια συνεχίζονταν. Την επόμενη χρονιά οι Βούλγαροι κομιτατζήδες άρχισαν να τρομοκρατούν τους Έλληνες αναλαμβάνοντας ένοπλη δράση και το 1903 με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Δράμας ο ναός άνοιξε ξανά την ημέρα του Αγίου Δημητρίου με συμμετοχή πατριαρχικών και εξαρχικών. Οι κομιτατζήδες, όμως, δεν σεβάστηκαν ούτε εκείνη την ημέρα, εισέβαλαν στον ναό, συνέλαβαν τους Έλληνες εκκλησιαστικούς επιτρόπους Ιωάννη Ζαφειρίου, Νικόλαο Γερμανό, τον γιο του Γεώργιο Γερμανό και τον δάσκαλο Κωνσταντίνο Χρηστίδη και τους εκτέλεσαν. Οι αιματηρές επιθέσεις συνεχίστηκαν με αποκορύφωμα την παραμονή των Χριστουγέννων του 1906 όταν μια ομάδα 300 κομιτατζήδων εισέβαλε στο Κάτω Νευροκόπι και δολοφόνησε τους Έλληνες προύχοντες. Ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε τον οικισμό στις 4 Ιουλίου του 1913.
Στα χρόνια που ακολούθησαν ήρθαν στο Κάτω Νευροκόπι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη, ενώ οι μουσουλμάνοι και αργότερα οι εξαρχικές οικογένειες έφυγαν για την Τουρκία και τη Βουλγαρία αντίστοιχα.
Στολίδι του Κάτω Νευροκοπίου είναι η μεγαλοπρεπής εκκλησία του Αγίου Δημητρίου με το εντυπωσιακό καμπαναριό της που χτίστηκε το 1866 και αποτέλεσε μήλον της έριδος για πολλά χρόνια μεταξύ Ελλήνων και εξαρχικών. Από τις υπέροχες εικόνες του τέμπλου που χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1870 ξεχωρίζει η εικόνα του Αγίου Δημητρίου με τις μορφές να απεικονίζονται με χρυσοκέντητες ενδυμασίες.
Σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από το Κάτω Νευροκόπι βρίσκεται το οχυρό Λίσσε, ένα από τα αμυντικά συγκροτήματα κατά μήκος των ελληνοβουλγαρικών συνόρων που αποτελούσαν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τη Γραμμή Μεταξά, μια σειρά καταφυγίων 1.849 μέτρων και μήκος στοών 4.251 μέτρων. Το οχυρό Λίσσε είναι το μοναδικό οχυρό που δεν έπεσε από τις ναζιστικές δυνάμεις αλλά παραδόθηκε μόνο όταν η Θεσσαλονίκη έπαψε να διοικείται από Έλληνες.
Φωτό: https://kato-neyrokopi.webnode.gr/