Εκτείνεται στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Ρεθύμνου. Έχει 29.886 κατοίκους και πρωτεύουσα την πρωτεύουσα του νομού, το Ρέθυμνο. Στη θέση της σημερινής πρωτεύουσας, άκμαζε, από την υστερομινωκή περίοδο, η αρχαία πόλη Ρίθυμνα. Το όνομα είναι προελληνικό και με παραφθορά φθάσαμε στις σημερινές ονομασίες Ρέθυμνο, Ρεθύμνη, Ρέθεμνος. Στην Α’ βυζαντινή περίοδο, η περιοχή ονομαζόταν Καλαμών με έδρα επισκόπων τις αρχαίες πόλεις Ελεύθερνα (στη σημερινή επαρχία Μυλοποτάμου) και Λάππα (Αργυρούπολη), ίσως γιατί η αρχαία Ρίθυμνα είχε ερημωθεί ή δεν εθεωρείτο σπουδαία.
Στη Β’ βυζαντινή περίοδο η επισκοπή ονομάστηκε Καλαμώνος και είχε έδρα το χωριό Επισκοπή Ρεθύμνης. Οι Βενετοί διατήρησαν την Επισκοπή Καλαμώνος,αλλά μετέφεραν την έδρα της στο Ρέθυμνο, που στο μεταξύ αναπτύχθηκε κι έγινε μια από τις σημαντικότερες πολιτείες της Κρήτης.
. Οι Τούρκοι κατέλαβαν το Ρέθυμνο ύστερα από πολιορκία, το Νοέμβριο του 1646.
Από την πλούσια σε ιστορία και σε αξιόλογα αρχαιολογικά μνημεία πολιτεία, ξεκίνησαν άνθρωποι με σπουδαία προσφορά στον τόπο μας, όπως: ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθανάσιος Γ. Πατελάρος, ο Γεώργιος χορτάτσης, ο δημιουργός της «Ερωφίλλης», οι Βλαστοί, ο Π. Πρεβελάκης, κ.ά.
Κοντά οτο ύψωμα Συκιά, το σύνορο των επαρχιών Ρεθύμνου και Αποκορώνου και σε μια γραφική τοποθεσία, ανάμεσα στα ποτάμια Μουσέλλας και Πετρές, με τις κατάφυτες όχθες,
βρίσκεται η Αργυρούπολη, η γνωστή ως Πόλη, κατά τη βυζαντινή και ενετική περίοδο, κτιομένη πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης Λάππας.
Η Λάππαή Λάμπη ήταν μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Κρήτης, ιδιαίτερα στη ρωμαϊκή περίοδο. Τα πολλά νομίσματα της φανερώνουν τη σπουδαιότητα και τη δύναμη της. Η πόλη εξακολούθησε να υπάρχει στην Α’ βυζαντινή περίοδο και ήταν έδρα μιας από τις αρχαιότερες επισκοπές της Κρήτης, της επισκοπής Λάμπης-Λάππας. Ο τίτλος της επισκοπής όμως δε διατηρήθηκε κατά τη Β’ βυζαντινή περίοδο. Ο παλιός τίτλος Λάμπης, διατηρήθηκε για τις επαρχίες Αγίου Βασιλείου και Αμαρίου, που μαζί με τα Σφακιά αποτελούν σήμερα τη μητρόπολη Λάμπης και Σφακίων.
Τα σπουδαιότερα προϊόντα της περιοχής είναι το λάδι, τα χαρούπια, τα εσπεριδοειδή, τα δημητριακά, τα σταφύλια, το κρασί και τα εξαίρετα κτηνοτροφικά. Στα παράκτια καλλιεργούνται κηπευτικά, ενώ στην περιοχή του χωριού Αρμένοι οι βαλανιδιές απλώνονται σε μεγάλη έκταση.
Στο νομό Ρεθύμνου ανήκει και η πιο διάσημη ιστορική μονή της Κρήτης, το ιερό Σύμβολο της Κρητικής Ελευθερίας, η Μονή Αρκαδίου, που ίσως ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αρκάδιο από τον οποίο πήρε και το όνομα της. Στην Επανάσταση του 1821 η μονή έγινε το καταφύγιο και το άσυλο των επαναστατών. Στην επανάσταση όμως του 1866 – που αποτελεί το σπουδαιότερο σταθμό για την ιστορία της Κρήτης και της μονής – το Αρκάδι δίνει ένα μοναδικό παράδειγμα ηρωισμού και αυτοθυσίας. Οι επαναστάτες Κρητικοί που έχουν καταφύγει εκεί, με αρχηγό τον ηγούμενο Γαβριήλ Μαρινάκη, μαζί με τα γυναικόπαιδα που τους ακολουθούν, αποφασίζουν (μετά τη στενή τουρκική πολιορκία) να βαδίσουν ακλόνητοι στο θάνατο. Ο άνισος αγώνας σώμα με σώμα, η ανελέητη σφαγή και η ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης για ένα ελεύθερο και αξιοπρεπή θάνατο, συνθέτουν το «Αρκαδικό δράμα». Το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου ξύπνησε το ενδιαφέρον της ευρωπαϊκής διπλωματίας, άνοιξε το δρόμο για τη λύση του «Κρητικού ζητήματος» και έγινε η αφετηρία για την απελευθέρωση του ηρωικού νησιού.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.