Αγγελιανά Μυλοπόταμου

Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Μυλοποτάμου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 100 μ., 22 χμ. βορειοδυτικά του Ρεθύμνου και έχει 800 κατοίκους. Στην κοινότητα υπάγονται οι οικισμοί Δαλάμβελος, Σκλοπιανά, Χανονθιανά, Κάμπου Με­τόχια και Χάνι Αλέξανδρου.

Η πιθανότερη εκδοχή για την προέλευση του ονόματος του χωριού είναι από το γεγονός ότι το χωριό παλιά αποτελούσε σταθμό αγγελιαφόρων. Πριν την Τουρκοκρα­τία λέγεται ότι υπήρχε ένας αγγελιαφόρος που λεγόταν Αγγελής και έκανε τη δια­δρομή Αγγελιανά – Πάνορμο.

Για το πότε κτίστηκε το χωριό δεν έχουμε ακριβείς πληροφορίες. Το 1983 από ανα­σκαφές της αρχαιολογικής υπηρεσίας βρέθηκε ένας τάφος υστερομινωικής εποχής. Μεταξύ των ευρημάτων του τάφου είναι 5 λάρνακες και πολλά κτερίσματα.

Το χωριά δεν αναφέρεται σε καμιά βενετσιάνικη απογραφή, αν και υπάρχει οικι­σμός με το ενετικό όνομα Δαλάμβελος. Αναφέρεται όμως στην τούρκικη απογραφή του 1671 με 29 χαράτσια. Το 1881 αναφέρεται ότι είχε 182 Χριστιανούς και 15 Μωαμε­θανούς. Υπαγόταν στο δήμο Μελιδονίου. Οι κάτοικοί του είναι Κρήτες, καταγόμενοι από τα Σφακιά. Παλιότερες οικογένειες είναι οι: Οικονομάκηδες, Τζωρτζάκηδες, Πλατοκάκηδες, Δροσουλάκηδες. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και ελάχιστα με την κτηνοτροφία.

Την εποχή της Τουρκοκρατίας το χωριό κατοικούσαν Τούρκοι αγάδες. Κάποιος Τούρκος, που ονομαζόταν Σεΐτ Αγάς, έμενε σ’ έναν ενετικό πύργο στον οποίο είχε τοποθετήσει σκοπιές, για να προστατεύει την περιουσία του από τους κλέφτες. Στον ίδιο πύργο ζούσε και ο Αλή Μπέης. Οι κάτοικοι έκρυβαν σε καλύβες ακόμα και σε εκ­κλησίες τη συγκομιδή τους, για να την προστατέψουν από τους Τούρκους επιδρομείς που έρχονταν από το Ρέθυμνο.

Ο Πάνος Κορωναίος με εθελοντές και ντόπιους επαναστάτες επιτέθηκε εδώ στον Ομέρ Πασά το 1867, με μεγάλη επιτυχία. Το 1868 ο τούρκικος στρατός θέλησε να κτί­σει πύργους στο Μπαγί και στο Φόδελε, για να ελέγχει την περιοχή από τους επανα­στάτες.

Στα 1910 οι Τούρκοι άρχισαν να πουλούν τα τσιφλίκια τους στους Έλληνες – τα τσιφλίκια αυτά των Τούρκων ήταν τα καλύτερα της περιοχής – και κατέφυγαν στο Ρέ­θυμνο.

Κατά την πτώση των Γερμανών αλεξιπτωτιστών, στη θέση Λατζιμά, πολλοί κάτοι­κοι πολέμησαν εναντίον τους. Σε αντίποινα για τη συμμετοχή των κατοίκων, οι Γερ­μανοί συνέλαβαν τέσσερα άτομα και τα εκτέλεσαν στη θέση Εσταυρωμένος. Τους εκτέλεσαν μετά από μια βδομάδα, αφού τους έβαλαν και άνοιξαν λάκκους, μέσα στους οποίους τους έριξαν πυροβολώντας τους. Στη συνέχεια οι Γερμανοί κατέλα­βαν το χωριό και συχνά έστελναν χωριανούς στο Τυμπάκι για αγγαρείες. Τον Οκτώ­βριο του 1943 οι Γερμανοί έφυγαν από το χωριό.

Στα Αγγελιανά υπάρχουν και οι παρακάτω εκκλησίες: Ευαγγελισμός της Θεοτόκου ή Ευαγγελίστρια. Στην ίδια εκκλησία λατρεύονται ο Άγιος Κωνσταντίνος και η Αγία Αικατερίνη, Αγία Τριάδα (1832) στη θέση Σκλοπιανά, Άγιος Ιωάννης (1842), Άγιος Αντώνιος με αξιόλογες τοιχογραφίες. Ανήκει στη μονή Απάγης ή Μπαγί.

Στο χωριό στην τοποθεσία Λατζιμά υπάρχει ένας απόκρημνος βράχος, που ονο­μάζεται της γριάς ο Δέτης, που λόγω της απότομης κλίσης του χρησίμευσε ως κατα­φύγιο των Χριστιανών επί Τουρκοκρατίας. Το όνομα του το οφείλει στο ότι κάποτε σκοτώθηκε εκεί μια γριά.

Στο βράχο αυτό υπάρχει μια σπηλιά που, σύμφωνα με τις διηγήσεις των κατοίκων, μια φορά το χρόνο πέφτει μια αχτίδα του ήλιου και δημιουργεί αντανάκλαση. Η παράδοση αναφέρει ότι κάποιος κυνηγός τη στιγμή που προσπαθούσε να βρει πέρδικες, βρήκε σ’ ένα βάτο το εικόνισμα της Παναγίας Περδικοπούλας. Προσπάθησαν να κτίσουν στο σημείο εκείνο εκκλησία, αλλά και τις δυο φορές που προσπάθησαν έγιναν οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι και έτσι εγκαταλείφθηκε η ιδέα του κτισίματος της εκκλησίας.

 

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.