Το Μπιζάνι είναι ένα χωριό που βρίσκεται 12 χιλιόμετρα έξω από τα Ιωάννινα, στους πρόποδες του λόφου του Μπιζανίου. Υπάρχει και το παλιό Μπιζάνι που βρίσκεται πάνω στο λόφο του Μπιζανίου κοντά στα οχυρά, σε ερειπωμένη κατάσταση. Εδώ έγινε το 1913, κατά τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο η σημαντικότερη σύγκρουση μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού στρατού στο μέτωπο της Ηπείρου.
Το Μπιζάνι μεταφέρθηκε στη σημερινή του τοποθεσία το 1950 χάρη και στις ενέργειες του άξιου και δημιουργικού δασκάλου Ευάγγελου Φαρμάκη. Είναι ένα χωριό που αναπτύσσεται συνεχώς και αποτελεί πόλο έλξης νέων κατοίκων και ιδιαίτερα αυτών που αναζητούν ένα ήσυχο μέρος όχι πολύ μακριά από την πόλη. Οι κάτοικοι είναι στην πλειοψηφία τους αγρότες και κτηνοτρόφοι ή εργάζονται στα Ιωάννινα. Οι ανάγκες των κατοίκων ικανοποιούνται στην πόλη των Ιωαννίνων και γι αυτό το χωριό δεν έχει καταστήματα ή άλλες υπηρεσίες εκτός από κάποια κέντρα διασκέδασης, το δημοτικό σχολείο του και το γυμνάσιό του που συγκεντρώνει παιδιά από πολλά χωριά.
Το Μπιζάνι έγινε γνωστό από τον πόλεμο 1912-13 για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Οι Τούρκοι το είχαν οχυρώσει από το 1909 μέχρι το 1912 και το είχαν κάνει απόρθητο φρούριο, με οχυρά από μπετόν αρμέ, με συρματοπλέγματα, με τάφρους, καθώς ο λόφος του δέσποζε της περιοχής, ήταν από μόνος του πολύ οχυρή τοποθεσία.
Το σχέδιο του τουρκικού επιτελείου προέβλεπε σταθερή άμυνα στην οχυρωμένη τοποθεσία των Ιωαννίνων και κυρίως στα υψώματα Μπιζάνι και Καστρίτσα. Ο Τούρκος Αρχιστράτηγος Εσσάτ Πασάς είχε στην διάθεσή του 4 μεραρχίες, ενώ ο Ελληνικός στρατός αντιπαρέθεσε 4 μεραρχίες, 1 ταξιαρχία και ένα σύνταγμα πεζικού. Το σχέδιο του Ελληνικού στρατού, με επικεφαλής τον διάδοχο Κωνσταντίνο, ήταν να κυκλώσει από δυτικά το οχυρό και να χτυπήσει τον κεντρικό και τον ανατολικό τομέα του μετώπου, με σκοπό την παραπλάνηση του εχθρού και την καθήλωση των τουρκικών δυνάμεων. Ο ταγματάρχης των Ευζώνων Ιωάννης Βελισσαρίου χωρίς να έχει καμία σχετική εντολή, κατάφερε να προωθηθεί στις παρυφές των Ιωαννίνων, στον Άγιο Ιωάννη. Ήδη οι εύζωνες είχαν καταστρέψει όλες τις επικοινωνίες της τουρκικής διοίκησης με τον στρατό της και έτσι όταν έφτασε η είδηση ότι ο ελληνικός στρατός ήταν έξω από την πόλη δημιουργήθηκε πανικός στους επιτελείς του τουρκικού στρατού. Θεώρησαν αδύνατη την υποχώρηση του στρατεύματος και βέβαιη την ήττα τους. Κάτω από αυτές τις συνθήκες το βράδυ της ίδιας μέρας ο Εσσάτ Πασάς έστειλε πρόταση παράδοσης του τουρκικού στρατού καθώς δεν γνώριζε ότι στο Μπιζάνι και τον υπόλοιπο ανατολικό τομέα οι τουρκικές δυνάμεις διατηρούσαν ακέραιες τις θέσεις τους. Στις 6 Μαρτίου 1913, με την αποδοχή της πρότασης παράδοσης, το Σύνταγμα Ιππικού της Στρατιάς Ηπείρου εισήλθε στα Ιωάννινα. Αυτή η αποφασιστική νίκη άνοιξε τον δρόμο για την απελευθέρωση της ευρύτερης περιοχής των Ιωαννίνων και της Βόρειας Ηπείρου. Οι απώλειες του ελληνικού στρατού κατά την μάχη, ανήλθαν σε 264 νεκρούς και τραυματίες.
Σήμερα έχει ανεγερθεί στο Μπιζάνι, 100 περίπου μέτρα από την Εθνική Οδό, Μνημείο των Μπιζανομάχων ως ελάχιστη τιμή στη θυσία τόσων ανθρώπων. Το μνημείο, που βρίσκεται απέναντι από τον λόφο της μάχης, ανεγέρθη το 1961-1962. Φιλοτεχνήθηκε από τον καλλιτέχνη Λ. Λαμέρα και απεικονίζει χαρακτηριστικές σκηνές-σταθμούς από όλη τη διάρκεια της ελληνικής ιστορίας και ιδιαίτερα αυτής που σχετίζεται με την ιστορία της Ηπείρου. Το καράβι από την ναυμαχία της Σαλαμίνας, τον χορό του Ζαλόγγου, τους μαχητές του Μπιζανίου, τους μαχητές του 1940, αλλά και πρόσωπα σχετιζόμενα με την ιστορία της Ηπείρου όπως ο Πύρρος, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Βενιζέλος, ο Κωνσταντίνος.
Από τα αξιοθέατα του Μπιζανίου είναι το Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων του Παύλου Βρέλλη, όπου παρουσιάζονται κέρινα ομοιώματα και ιστορικά θέματα εμπνευσμένα από σημαντικά γεγονότα της Ελληνικής Ιστορίας. Το «Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας» στεγάζεται σε ένα κτίριο Αστικής Φρουριακής Αρχιτεκτονικής της Ηπείρου του 18ου αιώνα, που θεμελιώθηκε το 1983 και τελείωσε το 1994.
Φωτό: Μνημείο Μπιζανoμάχων