Ζάτουνα Αρκαδίας

Αμφιθεατρικά χτισμένη πάνω στη νότια, κατάφυτη πλαγιά του βουνού Γούπατο και σε υψόμετρο 1.050 μέτρων περίπου, η Ζάτουνα, το γραφικό χωριό της Γορτυνίας, βρίσκεται μόλις 4 χιλιόμετρα δυτικά της Δημητσάνας και στην αντίπερα «όχθη» του φαραγγιού του Λούσιου ποταμού. Η θέση της είναι εκείνη που της έδωσε και το όνομά της μιας και στα Σλάβικα, Ζάτουνα  σημαίνει «το χωριό πέρα από το ποτάμι». Μια τοποθεσία που προσφέρει πανοραμική θέα προς τη Δημητσάνα και το φαράγγι του Λούσιου.

Η Ζάτουνα καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών (Απρίλιος του 1779) από τους Αλβανούς. Το χωριό κάηκε, πολλοί κάτοικοι σφαγιάστηκαν ή πουλήθηκαν σαν δούλοι και  κάποιοι κατάφεραν να διαφύγουν βρίσκοντας καταφύγιο στις σπηλιές του Λούσιου και στα γύρω βουνά. Στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, η Ζάτoυνα ανέδειξε αρκετούς αξιόλογους αγωνιστές και ιστορικά πρόσωπα. Ανάμεσά τους ήταν ο ήρωας Στάικoς Σταϊκόπoυλoς, πορθητής των κάστρων  του Παλαμηδίου του Ναυπλίου και της Ακροκορίνθου, o μπαϊρακτάρης (σημαιοφόρος) και έμπιστος του Θεόδωρου Κoλoκoτρώνη Νικόλας Καραχάλιoς, ο Φιλικός Στέφανoς I. Στεφανόπoυλoς-Ρoλωγάς, που συνέγραψε απομνημονεύματα για την Επανάσταση του ’21, και ο Γ. Γιωτόπoυλoς, γραμματέας του Πλαπoύτα. Επίσης η Ζάτουνα ανέδειξε και πολλούς επιφανείς κληρικούς, κατά την περίοδο της Τoυρκoκρατίας αλλά και τα μεταγενέστερα χρόνια.

Η Ζάτουνα γνώρισε μεγάλη ακμή από τον 17o αιώνα με την ανάπτυξη της υφαντoυργίας. Παρήγαγε  και εξήγαγε μαλλί, μετάξι, πρινοκόκκι και βελανίδια Κατά τον 18o και 19o αιώνα σημαντική άνθηση γνώρισε και η βυρσoδεψία, καθώς λειτουργούσαν αρκετά «ταμπάκικα» στο χωριό. Μάλιστα, ο Φωτάκος, ο γραμματικός του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, έγραφε ότι «η Ζάτoυνα τροφοδότησε την Επανάσταση με πετσιά, όπως η Δημητσάνα με μπαρούτι…». Σημαντικό ρόλο στην τοπική οικονομία έπαιξε και το εμπόριο.

Εκείνη την περίοδο και μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα, το χωριό ήταν σε πλήρη ακμή και ζωντάνια. Είχε γύρω στους 1000 κατοίκους και λειτουργούσε Νηπιαγωγείο, Συμβολαιογραφεία, Δικαστήρια, Αστυνομία, παράρτημα Τράπεζας, Δημοτικό Σχολείο καθώς και πολλές ταβέρνες και καφενεία. Το μεταναστευτικό ρεύμα, κυρίως στην Αμερική, στον Καναδά και στην Αυστραλία, έπληξε το χωριό κυρίως τα μεταπολεμικά χρόνια και κορυφώθηκε την δεκαετία του 1960. Σήμερα η Ζάτουνα έχει 45 μόνιμους κατοίκους (σύμφωνα με την απογραφή του 2011) οι οποίοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τη γεωργία.

Η Ζάτουνα υπήρξε η γενέτειρα ή τόπος καταγωγής διακεκριμένων Ελλήνων, όπως ο διατελέσας Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος, ο ιδρυτής του Πρακτορείου διανομής Αθηναϊκού Τύπου και βουλευτής Σπύρος Τσαγκάρης, οι ηθοποιοί Μίμης Φωτόπουλος και Μπεάτα Ασημακοπούλου και άλλοι. Χρησίμευσε και σαν τόπος εξορίας. Το 1967 εκτοπίστηκε εκεί από τη  δικτατορία ο μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης. Το 1995, μάλιστα, η τότε Κοινότητα Ζάτουνας τον τίμησε ανακηρύσσοντάς τον επίτιμο δημότη της. Επίσης, το δημοτικό σχολείο του χωριού έβγαλε και ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς.

Στο χωριό διασώζονται κάποια παλιά, γραφικά κτίσματα. Στην κεντρική πλατεία του χωριού βρίσκεται η επιβλητική πετρόκτιστη εκκλησία της Παναγίας και το ωραίο πέτρινο Δημοτικό Σχολείο, το οποίο ανεγέρθηκε το 1919 και στεγάζει σήμερα το Μουσείο Μίκης Θεοδωράκης προς τιμή του μεγάλου συνθέτη και αγωνιστή Μίκη Θεοδωράκη. Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με το υπέροχο πετρόχτιστο καμπαναριό της. Πιο ψηλά, στην κορυφή του υψώματος που δεσπόζει πάνω από το χωριό είναι το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία με πανοραμική θέα σε ολόκληρη την περιοχή.