Επαρχία του νομού Χανίων με 84.149 κατοίκους (απογραφή 1981) και πρωτεύουσα τα Χανιά (πρωτεύουσα ολόκληρου του νομού και όλης της Κρήτης). Το όνομα της επαρχίας οφείλεται στη σπουδαιότατη αρχαία πολιτεία Κυδωνία, που πήρε το όνομά της από τους πρώτους της κατοίκους, τους Κύδωνες, έναν από τους αρχαιότερους λαούς που κατοίκησαν στην Κρήτη.
Η θέση της Αρχαίας Κυδωνίας αμφισθητείται. Σήμερα, ύστερα από τις ανασκαφές στη συνοικία Καστέλι των Χανίων και τη συνοικία Μαζαλή, πιστεύεται ότι ήταν στη θέση όπου βρίσκονται σήμερα τα Χανιά. Το όνομα Κυδωνία δόθηκε στην επαρχία κατά την Επανάσταση του 1821, θέλοντας να αναστήσουν το όνομα της τόσο σημαντικής αυτής αρχαίας πόλης. Η περιφέρεια της σημερινής επαρχίας ονομαζόταν στη βυζαντινή περίοδο Θέμα Κυδωνίας και στην Ενετοκρατία Pianodi Canea, αλλά δεν ήταν καστελανία. Στην Τουρκοκρατία ονομαζόταν Χανιά Αγιασί ( = περίχωρα Χανιών). Στην πρώτη βυζαντινή περίοδο, που υπήρχε ακόμα η αρχαία πόλη Κυδωνία, ιδρύθηκε η επισκοπή Κυδωνίας. Στη β’ βυζαντινή περίοδο (όταν δηλαδή ξαναπήρε την Κρήτη ο Νικηφόρος Φωκάς), η επισκοπή διατηρήθηκε, επειδή όμως δεν υπήρχε η πόλη, μεταφέρθηκε η έδρα της στην Αγία Επισκοπή (Αγιά), όπου και σώζεται ερειπωμένος επισκοπικός ναός. Στην Ενετοκρατία, η επισκοπή έγινε λατινική, με το όνομα Agiensis Episkopatus. Σήμερα περιλαμβάνει και την επαρχία Αποκορώνου και αποτελεί τη μητρόπολη Κυδωνίας και Αποκορώνου, με έδρα τα Χανιά.
Το μεγαλύτερο μέρος του εδάφους της επαρχίας είναι πεδινό και ημιορεινό. Καλλιεργείται πολύ η ελιά που συναγωνίζεται την καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Στην κοιλάδα του Κερίτη (χωριά Αλικιανός, Βατόλακκος, Φουρνές κλπ.) καλλιεργούνται τεράστιες εκτάσεις με εσπεριδοειδή, κυρίως πορτοκάλια εκλεκτών ποικιλιών.
Η εναλλαγή των πορτοκαλεώνων με τους ελαιώνες, η ήμερη βλάστηση του κάμπου και η άγρια βλάστηση των βουνών, που υψώνονται τριγύρω, δίνουν ένα όμορφο χρώμα στην περιοχή. Τα πολλά νερά που υπάρχουν, τα έχουν εκμεταλλευτεί πρόσφατα, με πολλά αρδευτικά έργα και η καλλιέργεια είναι στο μεγαλύτερο μέρος της ποτιστική. Η ορεινή περιοχή Κεραμειά είναι φτωχή σε προϊόντα, βγάζει όμως περίφημα αχλάδια. Παλιότερα, ήταν περισσότερο αναπτυγμένη η αμπελοκαλλιέργεια, με μεγάλη παραγωγή του φημισμένου κρασιού της Κυδωνίας. Γι’ αυτό, τα νομίσματα της αρχαίας Κυδωνίας εικόνιζαν το σταφύλι, το Διόνυσο ή ένα γυναικείο κεφάλι, στολισμένο με κλήματα. Στην Κυδωνία υπάρχουν αρκετά φαράγγια με μεγάλο ενδιαφέρον, όπως το Θερισιανό κ.ά.
Στο φρούριο των Χανίων συγκεντρώνονταν οι Τούρκοι και το χρησιμοποιούσαν σαν ορμητήριο για τις επιδρομές τους. Γι’ αυτό, η πεδιάδα των Χανίων, οι τιροσθάσεις του Θερίσου κα ι η κοιλάδα του Αλικιανού έγιναν θέατρο αιματηρών συμπλοκών σε όλες τις επαναστάσεις. Τα Χανιά, παράλια πόλη στο Κρητικό Πέλαγος, είναι η σπουδαιότερη πόλη της Δυτικής Κρήτης, με μεγάλο ιστορικό και εμπορικό ενδιαφέρον. Στο ωραίο προάστιό της Μουρνιές, γεννήθηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ενώ ψηλά στο Ακρωτήρι, σ’ ένα με πανέμορφη θέα, βρίσκεται ο τάφος του. Η χερσόνησος του Ακρωτηρίου έχει θαυμάσιο κλίμα, στο οποίο οφείλεται η μακροβιότητα των κατοίκων της. Σε θέση οχυρή, στους πρόποδες των Λευκών Ορέων, βρίσκεται ένα από τα φημισμένα χωριά της Ρίζας, το ιστορικό Θέρισο (ίσως προελληνικό τοπωνύμιο), που διαδραμάτισε σπουδαιότατο ρόλο στην ιστορία της Κρήτης, ιδιαίτερα στις τελευταίες περιόδους της. Δυτικά του βρίσκεται το ιστορικό και ηρωικό καπετανοχώρι Λάκκοι.
Κοντά στα Χανιά βρίσκεται το φυσικό λιμάνι της Σούδας. Ο κόλπος της Σούδας θεωρείται από τους σπουδαιότερους και ασφαλέστερους κόλπους της Μεσογείου. Χαρακτηρίζεται σαν το πρώτο φυσικό και το δεύτερο τεχνικό μεσογειακό λιμάνι. Διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην Τουρκοκρατία και τους δυο παγκόσμιους πολέμους.
Τα πεδινά της Κυδωνίας (περιοχή Γαλατά) έγιναν το Μάιο του 1941 θέατρο αιματηρών συγκρούσεων μεταξύ των Γερμανών αλεξιπτωτιστών και των γενναίων υπερασπιστών της Κρήτης, Ελλήνων και Συμμάχων. Στο χωριό Αγιά, εξάλλου,λειτούργησαν σε όλο το διάστημα της Γερμανικής Κατοχής οι φοβερές φυλακές όπου οι Γερμανοί εκτέλεσαν εκατοντάδες πατριωτών.