Η Μονεμβασιά (ή Μονεμβασία), η λακωνική καστροπολιτεία, είναι κτισμένη πάνω σε ασβεστολιθικό βράχο στη νοτιοανατολική ακτή της Πελοποννήσου. Ο βράχος έχει μήκος 1,5 χιλιόμετρο, μέγιστο πλάτος 600 μέτρα και μέγιστο ύψος 198,5 μέτρα, ενώ η κορυφή του είναι σχετικά ομαλή και κεκλιμένη. Συνδέεται με τη ξηρά με γέφυρα, στην οποία υπάρχει άνοιγμα για να περνούν βάρκες. Στην κορυφή του βράχου βρίσκεται η Πάνω Πόλη και η Κάτω Πόλη βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του βράχου.
Το όνομά της προέρχεται από τις λέξεις Μόνη και Έμβασις, καθώς υπάρχει μόνο μία είσοδος για να εισέλθει κάποιος στο βράχο. Το παρωνύμιο της Μονεμβασιάς είναι «Γιβραλτάρ της ανατολής», επειδή τυγχάνει να είναι σε σμίκρυνση πανομοιότυπη με τον βράχο του Γιβραλτάρ.
Η ίδρυση του οικισμού έγινε τον 6ο μ.Χ. αιώνα από τους Λακεδαιμόνιους που κατέφυγαν εκεί προκειμένου να αποφύγουν τις επιδρομές των Αβάρων και των Βησιγότθων. Το μέρος ενδείκνυτο καθώς ήταν παραθαλάσσιο, δυσπρόσιτο και προσφερόταν για οχύρωση. Η περιοχή που κατοικήθηκε εκείνη την περίοδο, ήταν ο Γουλάς ή Πάνω Πόλη του βράχου. Τότε κατασκευάστηκε και η πρώτη γέφυρα που συνέδεε το νησί με την απέναντι στεριά.
Κατά τη βυζαντινή περίοδο, με την τελειοποίηση της άμυνάς της και τη φυσική της στρατηγική θέση, απέκτησε προσήκουσα σημασία και αποτελούσε τη διοικητική έδρα των αυτοκρατορικών κτήσεων στην Πελοπόννησο. Όταν το 1204 μ.Χ. οι Φράγκοι κατέλυσαν το βυζαντινό κράτος, η Πελοπόννησος αντιστάθηκε σθεναρά και ακόμα περισσότερο η Μονεμβασιά, η οποία παρέμεινε απόρθητη για περισσότερο από 40 χρόνια. Η κατάληψη του κάστρου έγινε «δια της πείνας» καθώς η πόλη αποκλείστηκε από στεριά και θάλασσα. Παρόλο που οι αμυνόμενοι είχαν φτάσει στα όριά τους, η δεινή τους θέση δεν τους έκαμψε και αντέταξαν τους όρους τους απέναντι στους επίσης κουρασμένους και αποθαρρυμένους Φράγκους. Οι όροι συμπεριλάμβαναν τη διατήρηση της ελευθερίας τους, την απαλλαγή από την φορολογία και από την υποχρέωση να υπηρετούν στο στράτευμα του κατακτητή.
Στη συνέχεια η Βυζαντινή αυτοκρατορία επανέκαμψε και η Μονεμβασιά ελευθερώθηκε. Της παραχωρήθηκαν, μάλιστα, διοικητικά, εκκλησιαστικά και οικονομικά προνόμια με ειδικά αυτοκρατορικά διατάγματα. Σε αυτά εξασφαλιζόταν τελωνειακή ατέλεια στα μονεμβασίτικα εμπορεύματα, φορολογικές απαλλαγές και ελεύθερη κίνηση των πλοίων της πόλης χωρίς καμιά οικονομική υποχρέωση σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας. Η περιοχή άκμασε μεταξύ 13ου και 14ου αιώνα. Εκείνη την περίοδο υπήρχαν στη μικρή σε έκταση πόλη 8.000 κατοικίες και 40 εκκλησίες, οπότε και υιοθετήθηκαν οι θολωτές καμάρες και οι δρομικές, έτσι ώστε ακόμα και οι δρόμοι να αξιοποιηθούν οικοδομικά. Η Μονεμβασιά ήταν οικονομικά αυτάρκης και ο πλούτος της αυξήθηκε από τις εξαγωγές του περίφημου κρασιού μαλβαζία (vinummalvasium) το οποίο ήταν αγαθό πολυτελείας και χρησιμοποιούνταν στα τραπέζια ηγεμόνων και βασιλέων. Το κρασί αυτό προερχόταν από την ποικιλία θράψα, ήταν χρώματος ασπροκόκκινου και γλυκό στη γεύση. Παρασκευαζόταν από οινοποιούς της περιοχής και αποκαλούνταν «ο ανθοσμίας των αρχαίων». Στο συγκεκριμένο κρασί μάλιστα γίνεται αναφορά και στον Ριχάρδο Γ‘ του Σαίξπηρ.
Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης παρέμεινε το μοναδικό φρούριο – πόλη που δεν είχαν κατακτήσει οι Οθωμανοί. Το 1463 όμως ο Βενετοτουρκικός πόλεμος οδήγησε τους Μονεμβασιώτες στην απόφαση να παραδώσουν την πόλη τους στους Βενετούς που την αποκαλούσαν «Napoli di Malvasia». To 1540 οι Βενετοί παρέδωσαν τη Μονεμβασιά στους Οθωμανούς. Τότε οι Βενετοί αποσύρθηκαν στρατιωτικά και πολλοί Έλληνες έφυγαν φοβούμενοι τα αντίποινα των Οθωμανών. Στα τέλη του 17ου αιώνα, οι Βενετοί επέστρεψαν και μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα η πόλη είχε ανακτήσει τον χαμένο πληθυσμό της. Οι Οθωμανοί ανέκτησαν το νησί το 1715 για περίπου 100 χρόνια μέχρι την επανάσταση του 1821 που έφερε την ελευθερία.
Στις 23 Ιουλίου 1821 η Μονεμβασιά ήταν το πρώτο κάστρο της Πελοποννήσου που απελευθερώθηκε από τις ελληνικές επαναστατικές δυνάμεις. Η απελευθέρωσή της είχε καθοριστική σημασία για τον αγώνα της εθνικής ανεξαρτησίας, διότι γέμισε αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση τους Έλληνες αγωνιστές. Η Μονεμβασιά πέρασε στην κυριαρχία των ελληνικών επαναστατικών δυνάμεων μετά από 358 χρόνια ξένης κατοχής, καθώς γνώρισε την μακρόχρονη εναλλαγή Βενετών (1463-1540 και 1690-1715) και Τούρκων (1540-1690 και 1715-1821). Το 1463 ήταν το τελευταίο βυζαντινό έρεισμα της Πελοποννήσου που πέρασε σε ξένη κυριαρχία, ενώ το 1821 ήταν το πρώτο κάστρο που περιήλθε στην ελληνική κυριαρχία.
Στους μετεπαναστατικούς χρόνους ο εμφύλιος σπαραγμός ανάμεσα σε αντιμαχόμενες παρατάξεις για τον έλεγχο του κάστρου οδήγησε στην ερήμωση και την παρακμή της πόλης. Από το 1828 η Μονεμβασιά ακολούθησε ως τοπικό, επαρχιακό κέντρο την πορεία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Στις αρχές του 20ου αιώνα πολλοί κάτοικοι εγκατέλειψαν την Κάτω Πόλη για να εγκατασταθούν στο νέο οικισμό της Γέφυρας.
Από τη δεκαετία του 1970 η Μονεμβασιά άρχισε να ακμάζει ξανά ως τουριστικός προορισμός και πολλά παλιά σπίτια αναστηλώθηκαν. Ο οικισμός διαιρείται σε δύο τμήματα, καθένα από τα οποία βρίσκεται σε διαφορετικά επίπεδα και έχει ξεχωριστή οχύρωση. Στην Πάνω Πόλη, ακατοίκητη σήμερα, υπάρχουν λείψανα πολυάριθμων κτηρίων βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων. Εκεί βρίσκεται ο επιβλητικός οκταγωνικός ναός με τρούλο της Αγίας Σοφίας που ταυτίζεται από τους ερευνητές με τη Μονή Οδηγήτριας του 1150. Η θέα του Αιγαίου από την Πάνω Πόλη είναι συγκλονιστική και κάποιες μέρες φαίνεται μέχρι και η Κρήτη.
Ο οικισμός της Κάτω Πόλης, ο οποίος κατοικείται και σήμερα, περιβάλλεται από προστατευτικό τείχος σε σχήμα Π, με δύο πύλες στα ανατολικά και δυτικά και μια μικρή έξοδο προς τη θάλασσα.
Η Μονεμβασιά είναι ένας μαγευτικός τόπος με πέτρινα σκαλιά, σοκάκια, παραμυθένια σπίτια, καμάρες, όμορφες εκκλησίες που κάνουν τον επισκέπτη να μεταφέρεται νοερά σε άλλες εποχές. Από τα πιο ξεχωριστά σημεία της είναι ο ναός του Ελκόμενου Χριστού που βρίσκεται στην κεντρική της πλατεία. Είναι μια τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, επισκοπικό θρόνο και σημαντικές εικόνες μεταβυζαντινών χρόνων. Απέναντι από τον ναό βρίσκεται η αρχαιολογική συλλογή του κάστρου της Μονεμβασιάς που στεγάζεται σε ένα παλιό μουσουλμανικό τέμενος.
Κοντά στην είσοδο του κάστρου βρίσκεται το σπίτι του μεγάλου ποιητή Γιάννη Ρίτσου με την προτομή του να αγναντεύει το Μυρτώο πέλαγος.
Φωτό: https://monemvasia.gr/