Χωριό της επαρχίας Αμαρίου. Βρίσκεται στους νότιους πρόποδες του Ψηλορείτη και σε υψόμ. 420 μ. Από το Ρέθυμνο απέχει 43 χμ. Έχει 230 κατοίκους που ασχολούνται με την παραγωγή κυρίως λαδιού, καρυδιών, αμυγδάλων, κυδωνιών, χαρουπιών, σταφυλιών και κτηνοτροφικών.
Το όνομα του το πήρε μάλλον από ένα μεγάλο πλάτανο που βρίσκεται κοντά στη βρύση του χωριού.
Οι πρώτες πληροφορίες που υπάρχουν για το χωριό είναι από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Τότε κατοίκησαν εδώ πολλοί Τούρκοι, οι οποίοι έρχονταν συχνά σε συμπλοκές με τους Έλληνες κατοίκους.
Κατά την Επανάσταση του 1821 το χωριό ανέδειξε τον καπετάνιο Αντώνη Λίτινα του Σταύρου, ο οποίος για να το σώσει από μια επίθεση των Τούρκων, έδωσε όπλα σ’ όλους τους κατοίκους του και τους τοποθέτησε γύρω – γύρω από το χωριό. Όταν δε ο τουρκικός στρατός μπήκε από τη Γέννα, όπου ήταν το στρατόπεδο του. φοβήθηκε ότι εκεί υπήρχε αρκετός ελληνικός στρατός ενώ ήταν μόνον 20 άτομα και έφυγε.
Το 1866 οι Τούρκοι της περιοχής ήταν περισσότεροι από τους Έλληνες. Σιγά σιγά όμως άρχισαν να φεύγουν. Το 1905 έφυγαν και οι τελευταίοι.
Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι: οι Λιτίνηδες, οι Λιαναντωνάκηδες. οι Βουμθουράκηδες. οι Δημητρακάκηδες, οι Χριστοδουλάκηδες, οι Ξενιτάκηδες, οι Βε-λιδάκηδες, οι Χατζηδάκηδες, οι Κουρίδες κ.ά. Στο χωριό υπάρχει ηρώο για τους πεσόντες στους πολέμους από το 1912 μέχρι και το 1944.
Από τα χρόνια που κατοικούσαν στην περιοχή Τούρκοι έχουν μείνει: Μια βρύση, που την έκτισε μια Τουρκάλα η Αντιλέ και που παλιότερα είχε και την υπογραφή της. Σήμερα η βρύση έχει ανακαινιστεί από τους κατοίκους. Μια τοποθεσία έξω από το χωριό που ονομάστηκε της γριάς το Σπηλιάρι, επειδή εκεί πέθανε μια γριά, ενώ έτρεχε προσπαθώντας ν’ αποφύγει τους Τούρκους.
Στην περιοχή επίσης υπάρχουν και δυο σπήλαια. Το πρώτο ονομάζεται Πάνα. επειδή λένε ότι εκεί γεννήθηκε ο θεός Πάνας. Το δεύτερο ονομάζεται Καλαμάφκας ή Πλατανιανή Τρύπα και βρίσκεται στη μέση μιας τεράστιας χαράδρας λίγο πιο πάνω από το χωριό. Σ’ αυτό μεταφέρθηκαν τα ιερά σκεύη και τα άμφια της μονής Αρκαδίου.
Κοντά στη σπηλιά βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου. Όταν κτίζονταν το 1857, σύμφωνα με την παράδοση, υπήρχε ένας ασκητής που τη μέρα βοηθούσε τους εργάτες και το βράδυ εξαφανιζόταν. Τα χρήματα για το κτίσιμο της εκκλησίας έδωσε ο Ιωάννης Λίτινας του Σταύρου.
Στην εκκλησία Κοίμηση της Θεοτόκου που είναι περίπου 700 χρόνων και έχει τοιχογραφίες σε πολύ καλή κατάσταση, υπήρχε πάνω από την είσοδο μια τρύπα. Λέγεται πως εκείνοι που την άνοιξαν πέθαναν μέσα σ’ ένα χρόνο.
Στο χωριό υπάρχει και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου που είναι της ίδιας εποχής με την παραπάνω και έχει περίπου τις ίδιες τοιχογραφίες.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.
Φωτογραφία: https://omospamari.gr