Άγιος Κωνσταντίνος Ρεθύμνου

Ό Άγιος Κωνσταντίνος είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Ρεθύμνης με 222 κατοίκους. Βρίσκεται σε απόσταση 18,5 χμ. από το Ρέθυμνο, σε υψόμετρο 220 μ. Οι κύριες πηγές εισοδήματος των κατοίκων είναι το ελαιόλαδο, τα χαρούπια και τα κτη­νοτροφικά προϊόντα.

Στην κοινότητα υπάγεται ο οικισμός Άγιος Γεώργιος, που είναι ένα πολύ όμορ­φο χωριό με τη σπουδαία εκκλησία του Αγίου Πνεύματος, που σήμερα είναι ανακαινι­σμένη.

Ο Άγιος Κωνσταντίνος πήρε το όνομα του από την ομώνυμη εκκλησία του, που κτίστηκε το 1315.

Το 1415 αναφέρεται ότι στον Άγιο Κωνσταντί­νο γίνονταν πανηγύρι και αγώνες στην παλαίστρα και στο τόξο. Οι νικητές στεφανώ­νονταν από πράσινα φύλλα ελιάς. Στεφάνωναν επίσης τις γυναίκες που διακρίνονταν στο χορό με στεφάνια από λουλούδια. Αναφέρεται ακόμη ότι τα μέλη των οικογενειών παντρεύονταν μεταξύ τους, για να μην αναμειχτεί το αίμα τους με το αίμα ανθρώπων ξένων προς τη γενιά τους. Ο Άγιος Κωνσταντίνος αναφέρεται από τον «αστροφύλακα» το 1583 με 179 κατοίκους. Στο ποίημα του Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή, «Κρητικός πόλεμος», δηλώνεται σαν «το χωριό του Μπαρότσι».

«…και του Μπαρόισι το χωριό τον Άγιο Κωνσταντίνο και τοι βιτσίλες τα νερά και το νερό εκείνο…» Στον Άγιο Κωνσταντίνο διατηρήθηκε ερειπωμένη μέχρι το 1941-42 η Βίλλα Μπα­ρότσι, την οποία φωτογράφισε ο Ιταλός εξερευνητής 0. ΟθγοΙβ στις αρχές του αιώνα μας.

Η παρουσία της οικογένειας Μπαρότσι μαρτυρείται και από την επιγραφή «ο Φραγκίσκος Μπαρότσι, γιός του Ιακώβου, διαμόρφωσε την πηγή σε τόπο αναψυχής των γονέων και των φίλων του». Η επιγραφή εντοιχίστηκε, το 1509, σε λίθινη πλάκα πάνω από την πηγή στις Βιτσίλες, ανατολικά του χωριού. Η παραπάνω πλάκα έπεσε πριν από λίγο καιρό. Για την ίδια επιγραφή υπάρχει η μαρτυρία για την πηγή και το χωριό στα 1834. Αναφέρεται και το εξαίρετο κρασί που δοκίμασε εδώ.

Στον Άγιο Κωνσταντίνο σώζονται πολλά κτίσματα, που μαρτυρούν την ενετική πα­ρουσία, όπως τα ερείπια ενετικού νομισματοκοπείου. Όπως αναφέρεται, το χωριό ήταν εξαιτίας του θαυμάσιου κλίματος του, θέρετρο πολλών ενετικών οικογενειών του Ρεθύμνου.

Εκτός όμως από τους Ενετούς, έντονη ήταν η παρουσία οικογενειών βυζαντινής καταγωγής, όπως των Μουσούρων και των Βλαστών, μέχρι το ξέσπασμα της Επανά­στασης του 1821, οπότε – σύμφωνα με την παράδοση – αναχώρησε ο τελευταίος Μουσούρος για την Κωνσταντινούπολη.

Βυζαντινή παρουσία δηλώνουν παράλληλα τα ερείπια μοναστηριού και αρχοντι­κού, που ανήκε στην οικογένεια των Κομνηνών (πρόκειται για βυζαντινούς αποίκους) όπως και η τοποθεσία Αργυρός, που οφείλει το όνομα της στους Αργυρούς των βυ­ζαντινών χρόνων.

Στην κεντρική εκκλησία του χωριού, τον Άγιο Κωνσταντίνο υπάρχουν αξιόλογες βυζαντινές εικόνες, που χρονολογούνται από το 1730-1770. Ανάμεσα στους αφιερωτές εμφανίζεται η οικογένεια των Βλαστών, που κατάγονται από τους Βλαστούς των βυζαντινών χρόνων. Στην (δια οικογένεια ανήκε ένα χρυσό δακτυλίδι, που ζύγιζε 12 δράμια. Βρέθηκε γύρω στα 1950 από την Ευαγγελία Μανούσακα, θανούσα. Το φύλαγε για αρκετό καιρό αλλά κάποτε λόγω οικονομικών δυσκολιών το έδωσε στον αρχαιολό­γο Πλάτωνα, διευθυντή του Μουσείου Ακροπόλεως. Υπήρχε απάνω το οικόσημο της οικογένειας των Βλαστών. Σήμερα το δακτυλίδι φυλάσσεται στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας το χωριό κατοικούνταν από Έλληνες. Ήταν η έδρα της επαναστατικής επιτροπής, που μεταφέρθηκε αργότερα στο χωριό Μαργαρί­τες Ρεθύμνης, όπου και διαλύθηκε.

Τα χρόνια της Κατοχής, οι Γερμανοί ανάγκασαν τους χωριανούς να χτίσουν στρα­τώνα με υλικά των σπιτιών τους κι ό,τι είχε απομείνει από τη βίλα Μπαρότσι. Ο στρα­τώνας υπάρχει και σήμερα και γίνονται προσπάθειες για να διασωθεί σαν μνημείο νεότερης ιστορίας.

Οι κάτοικοι του χωριού χαρακτηρίζονται από βαθιές δημοκρατικές πεποιθήσεις και αγωνιστικότητα όπως φαίνεται από τις προσωπικότητες που γεννήθηκαν στο χωριό και ξεχώρισαν αφήνοντας τα σημάδια τους στην ιστορία.

Ο Σακόραφος Γεώργιος γεννήθηκε το 1775. Ήταν από τα πρώτα μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Πήρε μέρος στην Κρητική Επανάσταση και συμμετείχε σε όλες τις άλλες επαναστάσεις, από το 1821 μέχρι το 1829. Προτάθηκε από την Γ’ Εθνοσυνέλευση της Τροιζηνίας από την αντιπολίτευση για Κυβερνήτης της Ελλάδος αντί του Καποδίστρια αλλά ο ίδιος αρνήθηκε. Ήταν ένας από τους δέκα πρώτους ορισθέντες από τον Όθωνα γερουσιαστές και πέθανε στην Αθήνα το 1865.

Άλλη γνωστή προσωπικότητα που γεννήθηκε στο χωριό το 1851 ήταν ο παπα-Βασίλης Παπαδάκης, ιερέας του χωριού. Ήταν μέλος της Γενικής Επαναστατικής Συνέλευσης τον Ιούνιο του 1896 και το 1897 είχε εκλεγεί αντιπρόεδρος της. Υπήρξε στενός φίλος και συνεργάτης του Βενιζέλου. (Φωτοτυπίες για τα στοιχεία αυτά βρίσκονται στην κοινοτική βιβλιοθήκη καθώς και επιστολές του Βενιζέλου προς αυτόν.) Πέθανε το 1931.

Τρίτος γνωστός αγωνιστής ήταν ο Μαραγκουδάκης Γεώργιος, ο οποίος γεννήθηκε στον Άγιο Κωνσταντίνο και ήταν από τα ενεργά μέλη της Κρητικής Επανάστασης. Προβιβάστηκε στο βαθμό του πεντακοσίαρχου από το Γενικό Αρχηγείο της επαρχίας Ρεθύμνης και της προσωρινής διοίκηση Κρήτης, το 1878. Έλαβε μέρος σε πολλές μάχες και αρίστευσε.

Στις παλαιότερες οικογένειες ανήκουν και οι Βλαστοί, οι Μουσούρηδες. οι Παπαδογιάννηδες. οι Σπαντιδάκηδες, οι Σπανδάγοι, οι Βενετάκηδες, οι Βερυκάκηδες, οι Δρανδάκηδες, οι Μετζάκηδες, οι Ανδρεδάκηδες και οι Ατληδάκηδες.

Στο χωριό υπάρχει ένας θρύλος, τον οποίο οι κάτοικοι αναφέρουν σαν πραγματικό γεγονός: Γύρω στα 1800, πρωτοπαλίκαρο και άρχοντας του χωριού ήταν ο Μουσούρος τον οποίο ήθελε να σκοτώσει ο Τούρκος αγάς της περιοχής. Καβάλησε λοιπόν το άλογο του και προσπάθησε να μπει στο χωριό από κάποιο είσοδο, που κοντά της υπήρχε μια εκκλησία. Μόλις όμως έφτανε στην είσοδο, το άλογο σταματούσε μόνο του και δεν έμπαινε μέσα. Τότε ο Τούρκος παρακάλεσε τον Άγιο Κωνσταντίνο να τον αφήσει να μπει στο χωριό και υποσχέθηκε πως δε θα σκοτώσει το Μουσούρο. Μπήκε πραγματικά στο χωριό και κράτησε την υπόσχεση του. Τον επόμενο χρόνο ο Μουσούρος έκανε πανηγύρι στον Άγιο Κωνσταντίνο για να τον ευχαριστήσει για τη σωτηρία του.

Η μητρόπολη του χωριού είναι ο Άγιος Κωνσταντίνος. Είναι ρυθμού βασιλικής με τοιχογραφίες. Κτίστηκε το 1315 και αναστηλώθηκε. Ήταν από την αρχή διμάρτυρη, αφιερωμένη στους ιεραποστόλους Κωνσταντίνο και Ελένη.

Άλλα αξιόλογα μνημεία που υπάρχουν στο χωριό είναι: Στο δυτικό τμήμα της επαρχίας Ρεθύμνης και μεταξύ των χωριών Άγιος Κωνσταντίνος και Άγιος Γεώργιος, που αποτελούν την κοινότητα του Αγίου Κωνσταντίνου, και μέσα σε ελαιώνες και καλλιεργούμενες εκτάσεις του κεντρικού δρόμου Χανίων Ρεθύμνου σώζονται λείψα­να παλαιού χωριού, ερείπια σπιτιών, πέτρα ελαιόμυλου και τρεις μικροί Ναοί. Η περιοχή ανήκει στον παλιό οικισμό Αρτος. Πιστεύεται ότι υπήρχε επί ενετοκρατίας και κατα­στράφηκε από τους Τούρκους.

Ένας από τους ναούς που αναφέρονται παραπάνω μέχρι το 1945 παρουσίαζε ενδιαφέρουσα πρόσοψη αλλά αργότερα κατέρρευσε. Ο Άγιος Γεώργιος διατηρείται σε καλή κατάσταση και οι τοιχογραφίες του είναι αντικεί­μενο μελέτης του αρχαιολόγου βυζαντινολόγου Ν.Β.Δρανδάκη στο βιβλίο του «Ο εις Αρτάν Ρεθύμνης Ναΐσκος του Αγίου Γεωργίου» (ανατύπωση από το Ι.Α τόμο στα Κρητικά Χρόνια). Έχει καταταγεί στα βυζαντινά μνημεία και αναστηλώθηκε. Η εκκλη­σία λειτουργείται στη μνήμη του Αγίου και παλαιότερα συγκέντρωναν όλα τα πρόβατα της περιοχής και έκαναν αγιασμό. Έπειτα άρμεγαν τα πρόβατα και έπιναν το γάλα.

Ο οικισμός της κοινότητας Αγίου Κωνσταντίνου, Άγιος Γεώργιος, έχει 74 κατοίκους. Είναι χωριό ενετικό, με ενετικά κτίσματα, σήμερα κατεστραμμένα. Σώζεται σήμερα ένα κτίριο με μια τεράστια θολωτή αίθουσα που ονομάζεται Τερσανάς.

Επί τουρκοκρατίας ήταν τουρκοχώρι με Αγάδες και Μπέηδες όπως ο Αμέντ Αγάς, Σελίμ Αγάς, ο Μπραήμ Μπέης κ.α. και έκλεινε με δύο τεράστιες για την εποχή πόρτες στην είσοδο του χωριού από τις οποίες σήμερα σώζονται λίγα υπολείμματα.

Βυζαντινής εποχής εκκλησίες που υπάρχουν στο χωριό είναι του Σωτήρα Χριστού και του Χριστού. Η τελευταία είχε αξιόλογες τοιχογραφίες, αλλά σήμερα είναι κατε­στραμμένες. Βρίσκεται σε ένα χωράφι που λέγεται Αρχοντικό, επειδή λένε ότι εκεί κοντά σε κάποιο ύψωμα βρίσκονταν κατοικία του άρχοντα του χωριού.

Από τα χρόνια της Ενετοκρατίας υπάρχει η Κοίμηση της Θεοτόκου ρυθμού βασιλι­κής, που βρίσκεται στην άκρη του χωριού προς το Ζουρίδι. Στην Κοίμηση της Θεοτό­κου είναι αφιερωμένη και η βυζαντινή εκκλησία, στην τοποθεσία Αρτος. Σήμερα σώ­ζονται ελάχιστες τοιχογραφίες.

Μέσα σε σπηλιές οι εκκλησίες του Αγίου Αντωνίου, στην ομώνυμη τοποθεσία και του Αγίου Νικολάου, στη θέση Σκάλα . ΓΓ αυτό το λόγο οι δύο άγιοι ονομάζονται Σπηλίτες. Στην τοποθεσία Μαγκλαβά σώζεται το παλιό ξωκλήσι του Αγίου Νικο­λάου, που μετονομάστηκε σε Άγιο Τίτο. Το 1940 χτίστηκε στο χωριό η Αγία Κυριακή.

 

* Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.