Η Νέα Αλικαρνασσός, χτισμένη στα ανατολικά της πόλης του Ηρακλείου, δημιουργήθηκε το 1925 ως κρατικός οικισμός για τη στέγαση προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Σήμερα, βρίσκεται στον οικισμό το Διεθνές Αεροδρόμιο Ν. Καζαντζάκης, οι φυλακές και η Βιομηχανική Περιοχή του Ηρακλείου, καθώς και η Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών.
Η ονομασία του οικισμού οφείλεται στην Αλικαρνασσό της Μικράς Ασίας, πατρίδα πολλών προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στον νέο οικισμό. Η Αλικαρνασσός, ισχυρό αστικό κέντρο της περιοχής της Μικράς Ασίας, ιδρύθηκε στα παράλια της Καρίας, πάνω στο βραχώδες ακρωτήριο της Ζεφυρίας απέναντι από την Κω και επεκτάθηκε στη χερσόνησο ανάμεσα στον Κεραμεικό και τον Ιασικό κόλπο. Στα ερείπια της αρχαίας πόλης βρίσκεται σήμερα η τούρκικη πόλη Bodrum. Ο πρώτος διωγμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας ξεκίνησε το 1914 και από τότε άρχισε η σταδιακή άφιξη προσφύγων στην Κρήτη και ειδικότερα στο Ηράκλειο για να ολοκληρωθεί με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Σύμφωνα με στοιχεία, το 1923 είχαν εγκατασταθεί στο Ηράκλειο 12.070 Μικρασιάτες πρόσφυγες, εκ των οποίων οι 325 προέρχονταν από την παλιά Αλικαρνασσό.
Η επιλογή της περιοχής για την εγκατάσταση των προσφύγων έγινε επειδή η παραθαλάσσια επίπεδη τοποθεσία θύμιζε στους Αλικαρνασσείς πρόσφυγες την πατρίδα τους και παράλληλα εξυπηρετούσε τη συνέχεια της κύριας ασχολίας τους που ήταν η αλιεία.
Το ρυμοτομικό σχέδιο της Νέας Αλικαρνασσού ακολουθεί το Ιπποδάμειο σύστημα, με τη γενική οργάνωση του οικισμού να εξυπηρετεί τις λειτουργίες του με ορθολογικό τρόπο. Η νέα πόλη είχε χωριστεί σε τρεις ζώνες ανάλογα με τα επαγγέλματα των οικιστών. Η βόρεια ζώνη –τα «θαλασσινά»– παραχωρήθηκαν στους αλιείς, η νότια –τα «γεωργικά»– στους αγρότες ενώ η ενδιάμεση κεντρική ζώνη, –τα «αστικά»– σε αυτούς που είχαν αναπτύξει αστικές δραστηριότητες, εμπόρους, τεχνίτες, κτίστες, εργάτες. Επίσης, στο αρχικό σχέδιο προβλεπόταν η δημιουργία ελεύθερων χώρων και άνετων δρόμων.
Στολίδι της Νέας Αλικαρνασσού αποτελεί ο ναός του Αγίου Νικολάου που βρίσκεται στην κεντρική της πλατεία. Είναι ένα σημείο αναφοράς και μνήμης της παλιάς πατρίδας, καθώς ο Άγιος Νικόλαος κοσμούσε το λιμάνι της Αλικαρνασσού της Μικράς Ασίας όταν ακόμα στις αρχές του 20ού αιώνα Έλληνες και Τούρκοι συμβίωναν αρμονικά.
Ξεχωριστός πολιτιστικός θεσμός για τη Νέα Αλικαρνασσό είναι τα «Αλικαρνάσσεια» που διοργανώνονται για ένα επταήμερο στα μέσα Ιουλίου. Οι εκδηλώσεις που γίνονται με τη φροντίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου «Η Αρτεμισία» περιλαμβάνουν θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις, μουσικές βραδιές, χορό και διαγωνισμούς μαγειρικής.
Φωτό: https://www.heraklion.gr/ (αεροφωτογραφία Β. Φλουρής)