To Γαλαξίδι είναι μια γραφική παραθαλάσσια κωμόπολη της Φωκίδας με πλούσια ιστορία και ναυτική παράδοση που θυμίζει νησί. Βρίσκεται στη δυτική πλευρά του κόλπου της Ιτέας και ανήκει διοικητικά στον Δήμο Δελφών. Ο μόνιμος πληθυσμός του, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ανέρχεται σε 2.011 κατοίκους, αλλά προσελκύει πολλούς επισκέπτες, ειδικά το καλοκαίρι.
Για την προέλευση της ονομασίας του υπάρχουν πολλές εκδοχές. Οι γλωσσολογικές μελέτες συγκλίνουν στην άποψη ότι το τοπωνύμιο προέρχεται από το μεσαιωνικό φυτωνύμιο γαλατσίδα (ποώδες φυτό που αφθονεί στην περιοχή), το οποίο ανάγεται στον μεταγενέστερο τύπο γαλακτίς, -ίδος. Διαδεδομένη είναι και η άποψη ότι προέρχεται από την οικογένεια Γαλαξείδη που είχε εκτάσεις στην περιοχή. Διαδιδόταν μάλιστα ότι ο Γαλαξείδης ήταν ο Βυζαντινός τοπάρχης του μικρού αυτού θέματος και αυτός που ανακατασκεύασε την ερειπωμένη πόλη. Στην πραγματικότητα, όμως, μάλλον το επώνυμο Γαλαξείδης προέρχεται από το τοπωνύμιο Γαλαξίδι. Σχετικά με την προέλευση του ονόματος υπάρχει και ένας μύθος για μια γοργόνα που ονομαζόταν Γάλαξα, την οποία ερωτεύτηκε και στη συνέχεια έκλεψε ο Προμηθέας.
Η ιστορία του Γαλαξιδίου ξεκινά από την αρχαιότητα και συγκεκριμένα από τον 8ο αιώνα π.Χ. όταν η περιοχή κατοικήθηκε από τους τους Οζολούς ή Εσπέριους Λοκρούς. Θεωρείται ότι αποτελεί τη συνέχεια της αρχαίας πόλη Χάλειον στην οποία υπήρχε και ιερό του Απόλλωνα. Οι κάτοικοί του ασχολούνταν με τη ναυτιλία και το εμπόριο και η πόλη γνώρισε ιδιαίτερη ακμή μέχρι τον 2ο αιώνα μ.Χ. όπως αποδεικνύουν τα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή.
Ο οικισμός εμφανίζεται ξανά τον 8ο αιώνα με το όνομα Γαλαξίδι και μέχρι τον 10ο αιώνα έχει καταφέρει να αναπτύξει σημαντικά τη ναυτιλία. Εκείνη την εποχή καταλήφθηκε από τους Βούλγαρους και οι κάτοικοί του κατέφυγαν στα νησιά του κόλπου της Ιτέας, αφήνοντας το Γαλαξίδι ακατοίκητο για 50 περίπου χρόνια. Το 1064 οι κάτοικοι εκδιώχθηκαν ξανά για 2 χρόνια από τους Ούζους (τουρκική φυλή) και ακολούθησε η λεηλάτηση της πόλης από τους Νορμανδούς. Στη συνέχεια πέρασε υπό τον έλεγχο διαφορετικών αρχόντων μέχρι να καταλήξει στα χέρια των Οθωμανών το 1446. Ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθεί ότι σε όλη την περίοδο της τουρκικής κατοχής δεν κατοικούσε στο Γαλαξίδι κανένας Τούρκος.
Η ακμή του γαλαξιδιώτικου ναυτικού ξεκίνησε την περίοδο 1720-1730, δηλαδή μετά τη Συνθήκη του Πασάροβιτς με την οποία διευκολυνόταν το ελεύθερο εμπόριο. Ιδιαίτερα σημαντικός ήταν ο ρόλος του Γαλαξιδίου και στον απελευθερωτικό αγώνα με την προσφορά πλοίων αλλά και τη συμμετοχή πολλών κατοίκων σε μάχες στη Ρούμελη. Κατά την περίοδο του αγώνα καταστράφηκε 3 φορές από τις τουρκικές δυνάμεις με αποκορύφωμα την καταστροφή του Νοεμβρίου του 1825 από τον Ιμπραήμ. Τότε, πολλά γυναικόπαιδα αιχμαλωτίσθηκαν και στάλθηκαν ως σκλάβοι στην Αίγυπτο και οι άλλοι κάτοικοι έφυγαν και εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Πολύ αργότερα η κυβέρνηση κατάφερε να επαναφέρει μερικούς Έλληνες αιχμαλώτους από την Αίγυπτο.
Μεταξύ του 1829 και του 1912 η ναυτιλία ξαναγνώρισε μεγάλη ακμή στο Γαλαξίδι. Την τριετία 1838-1840 το Γαλαξίδι είχε μέσο όρο 21 ναυπηγήσεις τον χρόνο, με το ναυπηγείο της πόλης να συναγωνίζεται επάξια τα ξένα, αφού η κατασκευή ενός πλοίου κόστιζε τα μισά. Η τοπική κοινότητα με κατάλληλες ενέργειες προσπάθησε να ενθαρρύνει τους νέους να ασχοληθούν με το εμπόριο και τη ναυτιλία ιδρύοντας Ναυτικό σχολείο, στο οποίο δίδαξαν σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο Ευθύμιος Καβάσιλας. Στα μεγάλα λιμάνια της Ευρώπης, όπως στο Λιβόρνο, στην Οδησσό, στην Τεργέστη, στη Μασσαλία, στη Νίκαια ήταν εγκαταστημένοι πολλοί Γαλαξιδιώτες ναυτιλιακοί πράκτορες, έτσι ώστε να συντονίζουν τις επιχειρήσεις των εμπόρων. Όσο η ζήτηση αυξανόταν, τόσα περισσότερα ναυπηγεία δημιουργούνταν. Το 1860 υπολογίζεται ότι τα γαλαξιδιώτικα πλοία έφταναν τα 300. Μέχρι το 1900 υπήρξε συνεχής ανάπτυξη της ναυτιλίας, αλλά στις αρχές το 1900 παρατηρήθηκε μείωση των εμπορικών πλοίων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι ενώ το 1892 το Γαλαξίδι είχε 126 ιστιοφόρα, το 1903 είχαν μειωθεί σε 92. Σε αντίθεση με την παρακμή του εμπορίου, τα ατμόπλοια των Γαλαξιδιωτών κατάφεραν να διατηρηθούν μέχρι τη δεκαετία του 1930. Συνέπεια αυτής της παρακμής ήταν και η μετανάστευση πολλών ναυτικών προς τον Πειραιά όπου είχαν συγκεντρωθεί πια οι ναυτιλιακές εταιρείες.
Σήμερα, το Γαλαξίδι είναι ένας όμορφος τόπος με φροντισμένα σπίτια, διατηρητέα αρχοντικά και καπετανόσπιτα που μαρτυρούν το ένδοξο ναυτικό παρελθόν του. Σπουδαία απόδειξη της ναυτικής παράδοσης είναι το Ναυτικό και Ιστορικό Μουσείο που στεγάζεται σε κτίριο του 1870 και φιλοξενεί ναυτική πινακοθήκη, εργαλεία ναυτιλίας και αρχαιολογικά ευρήματα. Ανάμεσα στα άλλα αξιοθέατα του Γαλαξιδίου ξεχωρίζουν το Λαογραφικό Μουσείο, το διατηρητέο παλιό σχολείο που χτίστηκε επί Ιωάννη Καποδίστρια με δαπάνη της κοινότητας και λειτούργησε ως δημοτικό μέχρι το 1932, το Παρθεναγωγείο που κατασκευάστηκε το 1880 και λειτούργησε ως σχολείο μέχρι το 1929 και στη συνέχεια ως θέατρο για κάποια χρόνια και βέβαια τα πολλά αρχοντικά που ξεχωρίζουν στον όμορφο οικισμό. Πολύ όμορφο είναι και το άγαλμα της γυναίκας και του παιδιού των ναυτικών που στέκουν στο λιμάνι με το βλέμμα στη θάλασσα για να κατευοδώσουν τους δικούς τους.
Στο πάρκο της πόλης υπάρχουν δύο αρχαία μνημεία: ο τάφος του βασιλιά Λοκρού και τα ερείπια από το τείχος της αρχαίας Οιάνθης που ήταν χτισμένη εκεί. Στο ψηλότερο σημείο του Γαλαξιδίου δεσπόζει ο ναός του Αγίου Νικολάου με το αριστουργηματικό ξυλόγλυπτο τέμπλο, τα δυο καμπαναριά και τον επιβλητικό τρούλο.
Στο Γαλαξίδι γιορτάζονται ξεχωριστά οι Απόκριες και ιδιαίτερα η καθαρά Δευτέρα με το έθιμο του αλευρομουτζουρώματος. Οι κάτοικοι μαζεύονται στο λιμάνι το μεσημέρι της Δευτέρας και εφοδιασμένοι με σακούλες αλευριού επιδίδονται σε «επικές» μάχες, οι οποίες κρατάνε για ώρες. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην εποχή του Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που οι παλιάτσοι των ιπποδρόμων χρωμάτιζαν τα πρόσωπά τους. Τη σημερινή του μορφή την έλαβε την εποχή της ιστιοφόρου Ναυτιλίας, δηλαδή από το 1840 και μετά, οπότε η γιορτή πήρε μεγάλες διαστάσεις αφού ήταν η τελευταία πριν από την αναχώρηση των ναυτικών.