Η Στεμνίτσα, χτισμένη αμφιθεατρικά στις δυτικές πλαγιές πλαγιές του Μαινάλου, στους πρόποδες της Κλινίτσας και σε υψόμετρο 1.100 μ., γοητεύει με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της, τα αρχοντικά της, τις ωραίες βυζαντινές εκκλησίες, τα γραφικά καλντερίμια της, το καταπράσινο περιβάλλον της και τη μεγαλειώδη θέα των απόκρημνων κορυφών που την περιβάλλουν. Έχει χαρακτηριστεί ως παραδοσιακός οικισμός και ανήκει διοικητικά στον Δήμο Γορτυνίας. Ο πληθυσμός της σύμφωνα με την απογραφή του 2011 είναι 191 κάτοικοι, αρκετά μειωμένος σε σύγκριση με το 2001 που αριθμούσε 412 κατοίκους.
Η περιοχή είναι από την αρχαιότητα γνωστή ως Υψούς και ο Παυσανίας αναφέρεται σ’ αυτήν στα «Αρκαδικά». Σύμφωνα με τη μυθολογία, η αρχαία Υψούς χτίστηκε από τον Υψούντα, έναν από τους πενήντα γιους του βασιλιά της Αρκαδίας Λυκάονα. Η μετονομασία της σε Στεμνίτσα εικάζεται ότι έγινε τον 7ο αιώνα π.Χ., μετά την εποίκιση των περιοχών από Σλάβους, καθώς Στεμνίτσα σημαίνει τόπος δασώδης και σκιερός στα σλαβικά. Γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τη βυζαντινή περίοδο, όταν ήταν γνωστές οι στεμνιτσιώτικες καμπάνες.
Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, η Στεμνίτσα αποτελούσε ένα από τα 22 φέουδα της Βαρωνίας του Γάλλου ευγενή Ούγο Δεβρυγέρ. Κατά την Τουρκοκρατία, χάρη στην ορεινή και απόκρημνη θέση της γνώρισε ακμή, καθώς κατέφευγαν σε αυτήν επιφανείς οικογένειες Ελλήνων άλλων περιοχών προκειμένου να αποφύγουν τις συνέπειες του τούρκικου ζυγού. Στη συνέχεια και λόγω αυτού του γεγονότος, η Στεμνίτσα εξελίχθηκε σ’ ένα από τα σπουδαιότερα εμπορικά και βιοτεχνικά κέντρα της Πελοποννήσου. Οι σημαντικότερες δραστηριότητες των κατοίκων της ήταν η δημιουργία εκκλησιαστικών κωδώνων, καμπανών, κηροπηγίων, καθώς και η αργυροχρυσοχοΐα. Εκτός από την οικονομική ανάπτυξη, η Στεμνίτσα φημιζόταν και για την πνευματική καλλιέργεια των κατοίκων της, στην οποία συνέβαλε η Ελληνική Σχολή Στεμνίτσης, που ιδρύθηκε κατά τα τέλη του 17ου αιώνα και διέθετε στη βιβλιοθήκη της χιλιάδες τόμους.
Η Στεμνίτσα δέχτηκε μεγάλο πλήγμα από την επέλαση Τουρκαλβανών, μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Ορλώφ στα 1770. Η περιοχή υπέστη μεγάλες καταστροφές και οι κάτοικοί της κατέφυγαν για να σωθούν στη Μονή του Προδρόμου.
Η Στεμνίτσα προσέφερε πολλά στον αγώνα του 1821. Πολλοί Στεμνιτσιώτες υπήρξαν μέλη της Φιλικής εταιρείας και ακόμη περισσότεροι οι αγωνιστές. Υπήρξε κέντρο εφοδιασμού της Επανάστασης. Εδώ, όπως και στη Δημητσάνα, παρασκευαζόταν το μπαρούτι, μ’ έναν ξεχωριστό τρόπο. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο οποίος αποκαλούσε τη Στεμνίτσα «χωροπούλα του Μοριά», είχε δημιουργήσει εκεί το κέντρο των επιχειρήσεών του κατά τη διάρκεια του επαναστατικού αγώνα. Η ιδιαίτερη σχέση του Γέρου του Μοριά με τη Στεμνίτσα αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι μετά τον θάνατο του γιου του, επέλεξε να αποσυρθεί εκεί για ένα διάστημα. Χάρη στον σημαντικό της ρόλο στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, η Στεμνίτσα φιλοξένησε τη συνέλευση της Πρώτης Πελοποννησιακής Γερουσίας, στις 27 Μαΐου 1821 και έγινε η πρώτη άτυπη πρωτεύουσα του επαναστατημένου Ελληνικού έθνους για ένα μήνα.
Η ακμή της Στεμνίτσας συνεχίστηκε ολόκληρο τον 19ο αιώνα μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι., όταν η μετανάστευση προς το εξωτερικό, αλλά και προς τα αστικά κέντρα του εσωτερικού, γενικεύτηκε. Είναι, ωστόσο, ένας τόπος που κρατά ζωντανή την πλούσια ιστορία του μέχρι σήμερα.
Η Σχολή Αργυροχρυσοχοΐας Στεμνίτσας που στεγάζεται σε ένα επιβλητικό παραδοσιακό κτίριο ιδρύθηκε το 1976. Είναι από τις πλέον φημισμένες σχολές κοσμήματος και συνεχίζει επάξια την σπουδαία τοπική παράδοση.
Άξιες θαυμασμού είναι οι πολλές παλιές και σημαντικότατες μεταβυζαντινές εκκλησίες του χωριού που λειτουργούν μέχρι σήμερα. Ξεχωρίζουν η Ζωοδόχος Πηγή (15ος αιώνας), οι Τρεις Ιεράρχες (17ος αιώνας), ο Αγιος Νικόλαος (14ος αιώνας) και η Παναγία η Μπαφέρω (12ος αιώνας) πάνω στο ύψωμα «Κάστρο» που δεσπόζει στον οικισμό και στο οποίο υπήρχε μεσαιωνικό κάστρο. Ένα γραφικό καλντερίμι οδηγεί από την κεντρική πλατεία στην κορυφή του, όπου μπορεί κανείς να θαυμάσει την έξοχη θέα προς το χωριό και στο φαράγγι του Λούσιου. Εκεί βρίσκεται ηρώο αφιερωμένο στους αγωνιστές του 1821 που κατάγονταν από την περιοχή. Η γειτονιά του Κάστρου έχει πολλά γραφικά σπίτια, όπως και σπίτια επωνύμων Στεμνιτσιωτών (οικία Ροϊλού κ.ά.).
Στο πλουσιότατο λαογραφικό μουσείο της Στεμνίτσας, στεγασμένο στο αρχοντικό Χατζή (του 18ου αιώνα), παρουσιάζονται αναπαραστάσεις εργαστηρίων παραδοσιακών επαγγελμάτων. Στην όμορφη κεντρική πλατεία το χωριού δεσπόζει ο ιερός Ναός του Αγ. Γεωργίου που περιέχει αυθεντικές τοιχογραφίες του Φ. Κόντογλου και το καμπαναριό του, κατασκευασμένο από λευκή πελεκητή πέτρα και χτισμένο το 1877.
Η Στεμνίτσα, μαζί με την ιστορική παράδοση και τα ξεχωριστά αξιοθέατά της συνδυάζει και ένα υπέροχο φυσικό περιβάλλον, καθώς βρίσκεται κοντά στο φαράγγι του Λούσιου, στο ελατοδάσος του Μαινάλου και στο χιονοδρομικό κέντρο.
Φωτό: https://www.stemnitsa.gr/
Η Στεμνίτσα με τα πλακόστρωτα δρομάκια της.