Είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Ρεθύμνης. Βρίσκεται σε απόσταση 14 χμ. νοτιοδυτικά του Ρεθύμνου, σε υψόμετρο 220 μ. και κατοικείται από 220 περίπου άτομα. Τα κυριότερα προϊόντα του είναι το λάδι, τα οινοοτάφυλα, λίγα κηπευτικά και δημητριακά. Αναπτυγμένη είναι επίσης και η κτηνοτροφία. Στην ίδια κοινότητα υπάγεται και ο οικισμός Μπεζαριανά.
Ο διαχωρισμός του χωριού, ακόμα και σήμερα σε δυο συνοικισμούς, φανερώνει ότι πήρε την ονομασία Μετόχια επειδή αποτελούνταν από πολλούς μικρούς συνοικισμούς, μετόχια.
Δεν είναι ακριβώς γνωστό το πότε δημιουργήθηκε το χωριό. Διάφορες έρευνες, όμως, έδειξαν ότι η περιοχή πρέπει να κατοικήθηκε την περίοδο της Ενετοκρατίας. Την εποχή αυτή εγκαταστάθηκε στα Μετόχια κάποιος Έλληνας από τη Σικελία, που ονομαζόταν Φραντζέσκος. Ήταν προφανώς αξιωματούχος και έδωσε μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη του χωριού. Δημιούργησε μεγάλη οικογένεια και απ’ αυτόν κατάγονται και οι οικογένειες των Φραντζεσκάκηδων, που ζουν ακόμα στο χωριό.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Φραντζέσκος προσέλαβε από το συνοικισμό Τρούλε Αποκορώνου μερικούς άντρες για δουλειά. Απ’ αυτούς κατάγονται οι οικογένειες των Τρουλίσκων και Δρουλίσκων.
Οι κάτοικοι του χωριού πήραν μέρος σ’ όλες τις μεγάλες Κρητικές επαναστάσεις εναντίον των Τούρκων. Κατά την Επανάσταση του 1821. είχαν οδηγό τους στον αγώνα τον Ιωάννη Δρουλίσκο. που καταγόταν από τα Μετόχια κι ήταν αρχηγός της επανάστασης σ’ όλη την επαρχία Ρεθύμνης. Αλλά και σ’ όλες τις επόμενες επαναστάσεις το χωριό δέχτηκε επιδρομές, λεηλασίες και πυρπολήσεις από τους Τούρκους. Τα ίχνη αυτών των καταστροφών φαινόντουσαν καθαρά ακόμα και μέχρι το 1926.
Κατά την επανάσταση του 1895. οι κάτοικοι έκρυψαν το τέμπλο του καθεδρικού ναού (Ευαγγελισμού της Θεοτόκου) σε κοντινό φαράγγι κι έτσι διασώθηκε από τα βέβηλα χέρια των Τούρκων. Αργότερα τοποθετήθηκε και πάλι στην αρχική του θέση.
Σύμφωνα με την παράδοση, στην επανάσταση του 1897, σε μια επιδρομή των Τούρκων, είχε εγκατασταθεί μέσα στην εκκλησία ένα σμήνος μελισσών. Οι μέλισσες, ενώ επέτρεπαν τη λειτουργία στους Χριστιανούς, έκαναν επιθέσεις κάθε φορά που οι Τούρκοι προσπαθούσαν να μπουν στον ιερό ναό. Έτσι η εκκλησία δεν πειράχτηκε.
Στα μετέπειτα χρόνια, πολλοί κάτοικοι του χωριού πολέμησαν στους ελληνικούς απελευθερωτικούς αγώνες και αρκετοί απ’ αυτούς έπεσαν στα πεδία των μαχών.
Στη Μάχη της Κρήτης αντιτάχτηκαν πολλοί στους νέους εισβολείς, και σ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής ανάπτυξαν μεγάλη αντιστασιακή δράση κατά των Γερμανών κατακτητών.
Οι σημερινοί κάτοικοι του χωριού είναι γνήσιοι Κρητικοί και οι παλιότερες οικογένειες που υπάρχουν και σήμερα είναι οι Φρατζεσκάκηδες, οι Δρουλίσκηδες, οι Μαμαγκάκηδες και οι Λουτριανάκηδες.
Στο κέντρο του χωριού ο επισκέπτης θα συναντήσει την εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Είναι ο καθεδρικός ναός του χωριού και όπως αναφέρεται στην επιγραφή που βρίσκεται πάνω από την κύρια είσοδο, κτίστηκε το 1837 με τα έξοδα και την προσωπική εργασία των κατοίκων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το μικρό ξωκλήσι προς τα νότια του χωριού ο Προφήτης Ηλίας. Στον περίβολο της εκκλησίας υπάρχουν ερείπια σπιτιών, πιθανά κελιά μοναχών. Ο Προφήτης Ηλίας υπολογίζεται ότι κτίστηκε μετά τον 16ο αιώνα. Αξιόλογη είναι και η παλιά εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, καθώς και η σχετικά νέα εκκλησία του Αγίου Πνεύματος στην περιοχή Βίγλα. Η εκκλησία αυτή κτίστηκε ακριβώς στη θέση όπου είχε βρεθεί θαμμένη εικόνα του Αγίου Πνεύματος, ύστερα από όραμα κάποιου κατοίκου του χωριού. Στα νότια του χωριού βρίσκονται επίσης παλιά ερειπωμένα ξωκλήσια.
Βορειοδυτικά του χωριού υπάρχει το οροπέδιο των Νίπων, που ήταν παλιά ονομαστό για το ξερό και υγιεινό του κλίμα, για το κρασί του και τα άφθονα θηράματα που υπήρχαν εκεί. Στο οροπέδιο αυτό έστελναν παλιότερα τους φυματικούς για ανάρρωση, γιατί θεωρούνταν η υγιεινότερη περιοχή της Κρήτης. Ο μεγάλος λυράρης και τραγουδιστής της Κρήτης Ρόδινος, που καταγόταν από τα Φρατζεσκιανά Μετόχια, όταν προσβλήθηκε από φυματίωση εγκαταστάθηκε στο οροπέδιο και πέθανε σ’ αυτό.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το λεγόμενο Μετοχιανό φαράγγι. Είναι άγριο, με πολλά ανεξερεύνητα σπήλαια και δύσκολα μπορεί να το περάσει κανείς. Στην περιοχή υπάρχουν ακόμα και δυο σπήλαια, ο Μαυρόσπηλιος και ο Κορκόσπηλιος. Στη διάρκεια της Κατοχής τα σπήλαια αυτά ήταν κρυσφήγετα. Τα γυναικόπαιδα του χωριού κρυβόντουσαν εδώ για να αποφύγουν τις κατά καιρούς επιδρομές των Γερμανών.
Από τα Φρατζεσκιανά Μετόχια κατάγεται ο ποιητής Ανδρέας Δρουλίσκος και ο γνωστός μουσικοσυνθέτης Νίκος Μαμαγκάκης.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.
Φωτογραφία: http://rethnea.gr