Αγία Γαλήνη Αγ. Βασιλείου

Μία από τις 26 κοινότητες της επαρχίας Αγίου Βασιλείου. Παραθαλάσσιο χωριό, στη μέση περίπου της νότιας Κρήτης, κτισμένο κοντά στα όρια των νομών Ρε­θύμνης και Ηρακλείου σε υψόμετρο 200 μ. Απέχει από το Ρέθυμνο 54 χμ. και έχει 520 κατοίκους, που ασχολούνται με την έλαιο καλλιέργεια, το ψάρεμα και τα τουριστικά επαγγέλματα. Στην Αγία Γαλήνη υπάγεται και ο οικισμός Ξηρόκαμπος.

Στην ίδια τοποθεσία κατά την αρχαιότητα βρισκόταν το επίνειο της Συβρίτου Σουλία. Νεότερος οικισμός με το όνομα Ερημόπολις καταστράφηκε από πειρατές τον 16ο-17ο αιώνα.

Σύμφωνα με την παράδοση η Αθηναΐδα, κόρη του Αθηναίου φιλοσόφου Λεόντιου και σύζυγος του Θεοδοσίου Β’ (408-450 μ.Χ.) αυτοκράτορα του Βυζαντίου, στην πο­ρεία της για την Αφρική, εξορία στην οποία την είχε καταδικάσει ο σύζυγος της, έπε­σε σε άγρια θαλασσοταραχή. Πλησιάζοντας στη στεριά έκανε τάμα, αν γλιτώσει να κτίσει εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία. Το ιστιοφόρο, πράγματι, γλίτωσε και αφού έριξε άγκυρα στην αρχαία πόλη Σουλία, η Αθηναίδα άρχισε τις εργασίες για το κτίσιμο της εκκλησίας της Παναγίας Αγίας Γαλήνης.

Άλλη εκδοχή για την προέλευση του ονόματος είναι από τα αεί γαλήνη, λιμάνι δηλ. πάντοτε ήρεμο, έτσι όπως προστατεύεται από το νοτιότερο ακρωτήρι της Κρή­της, το Λίθινο.

Οι γεροντότεροι το χωριό το λένε Αϊ- Γαλήνης όπου το αρσενικό γένος μας θυ­μίζει τη μονή του Γαλήνιου Χριστού που αναφέρει ο Ιωσήφ Βρυέννιος στα 1394. Από την ονομασία της μονής πήρε το όνομα του ο ποταμός Πλατές, που χύνεται κάτω από την εκκλησία του Γαλήνιου, και το λιμανάκι στις εκβολές του ποταμού.

Οι σημερινοί κάτοικοι της Αγίας Γαλήνης κατάγονται από τις Μ έλαμπες. Αυτό το συμπεραίνουμε από το ότι, όταν ιδρύθηκε ο σημερινός οικισμός στα 1884, η περιοχή υπάχθηκε στο δήμο Μελάμπων της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, προφανώς με ενέργειες των πρώτων κατοίκων, για διευκόλυνση τους. Επίσης κατάγονται από τα χωριά της επαρχίας Αμαρίου και από τη νήσο Γαύδο.

Μεταξύ των πρώτων κατοίκων είναι οι: Γιώργης Μηναδάκης, Αλέξανδρος Μιχάλης, Μιχάλης Μαθιουδάκης, Μανώλης Νικηφοράκης, Μανώλης Σπυριδάκης, Νικόλαος Βεργαδής, Γρηγ. Σπυριδάκης, Μανώλης Τυροκομάκης, Μάρκος Μαργαρίτης.

Η Αγία Γαλήνη αποτελείται από δυο συνοικίες την Απάνω και Κάτω Αγία Γαλή­νη. Κοντά στην πρώτη συνοικία, που λέγεται και Μπιζάνη ή Μνήματα, βρίσκεται το Σπήλαιο του Δαιδάλου ή Σπήλιος του Χριστοφογιαννάκη, απ’ όπου λένε ότι πέταξε ο Δαίδαλος. Εκτός από το σπήλαιο του Δαιδάλου, υπάρχουν ο Γεροντόσπηλιος στη θέση Πλακούρα, ο σπήλιος του Μαβιού, στη θέση Κάτω Λάγκούφα, ο Άγιος Αντώνιος στη θέση Ξηροκάμπια και η Σπηλιά στη θάλασσα, όπου η πτώση των αγριοπερίστερων μέσα σ’ αυτή είναι πολύ θεαματική και ο ήχος τους πολύ παράξενος.

Νοτιοδυτικά της Αγίας Γαλήνης, 6 χλμ., βρίσκονται σε απόσταση δυο νησίδες τα Πα­ξιμάδια (ίσως οι αρχαίες Πητώες). Σύμφωνα με έναν μύθο, εδώ έμεινε εξόριστος ο Δαίδαλος μαζί με το γιο του τον Ίκαρο.

Στον όρμο της Αγίας Γαλήνης βρέθηκε, το 1936, ναυάγιο ρωμαϊκού πλοίου του 3ου μ.Χ. αιώνα, με πλήθος ευρημάτων – χάλκινα κυρίως αντικείμενα. Κοντά στο χωριό Αποδούλου βρέθηκαν αρχαιότητες και μάλιστα τρεις λουτηροειδείς λάρνακες, επι­γραφή σε πέτρα, δισκοειδή και κυλινδρικά πήλινα υφαντικά βάρη και μυλόπετρες.

Το 640 π.Χ, οι Σαρακηνοί πειρατές έκαναν επιδρομή στη Σαλία και την αφάνισαν. Βέβαια, δε γλίτωσε από την καταστρεπτική μανία τους ούτε η εκκλησία της Παναγίας. Ευτυχώς σώθηκε το ιερό με τις θαυμάσιες αγιογραφίες.

Ο όρμος της Αγίας Γαλήνης χρησιμοποιήθηκε στις επαναστάσεις του 1821 και 1866 για την εκφόρτωση πολεμοφοδίων.

Μεταξύ 1900-1905, ο πρίγκιπας Γεώργιος περιοδεύοντας στην Ευρώπη με το αξίω­μα του Ύπατου Αρμοστή, πέρασε από την Αγία Γαλήνη, όπου και φιλοξενήθηκε στο σπίτι του Γ. Μαμαλάκη, που αργότερα επί Κρητικής Πολιτείας, έγινε βουλευτής της.

Στα 1912 η Ήπειρος μόλις είχε απελευθερωθεί, αλλά μαστιζόταν υπό τους Τσέτες. Τότε πολλοί Κρητικοί αποφάσισαν να πάνε να βοηθήσουν τους Ηπειρώτες. Από την Αγία Γαλήνη πήγαν μόνο εθελοντές, γιατί η κλάση τους δεν στρατευόταν. Στη Μικρα­σιατική Εκστρατεία 1919-22, πάλι οι Αγιογαληνιώτες έλαβαν μέρος, με 14 εθελοντές.

Στον πόλεμο του 1940 αρκετοί νέοι του χωριού έφυγαν για το μέτωπο της Αλβα­νίας. Αλλά και όταν καταλήφθηκε η Κρήτη από τους Γερμανούς πολλοί Αγιογαληνιώτες βγήκαν στην Αντίσταση και κάθε τόσο επέφεραν σοβαρά πλήγματα στις δυνάμεις κατοχής. Παρόλη την αντιστασιακή δράση τους, κατάφεραν να γλιτώσουν από τα αντίποινα των Γερμανών κατακτητών.

Οι εκκλησίες της Αγίας Γαλήνης είναι: η Κοίμηση της Θεοτόκου και οι Άγιοι Τέσσε­ρις Μάρτυρες. Τα ξωκλήσια του Αγίου Αντωνίου, Αγίου Γεωργίου, Αγίου Νικολάου και της Παναγίας (Εισόδια Θεοτόκου).

Οι τέσσερις μάρτυρες ήταν: ο Γεώργιος, ο Αγγελής, ο Μάνουήλ και ο Νικόλαος. Γεννήθηκαν στις Μέλαμπες και βρήκαν φρικτό θάνατο από τους Τούρκους (28 Οκτω­βρίου 1824). Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς κτίστηκε η εκκλησία. Υπολογίζεται πως άρχι­σε να κτίζεται το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα. Σύμφωνα με πληροφορίες των κατοί­κων, οι κολόνες που υπάρχουν στην είσοδο του περιβόλου προέρχονται από το ναό της Άρτεμης, τα θεμέλια του δε βρίσκονται λίγο πιο κάτω από τη σημερινή εκκλησία.

Η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι βασιλική σαμαρωτή. Πολλές αξιόλογες εικόνες στό­λιζαν το ναό. Στο αριστερό μέρος της κύριας εισόδου, ύψ. 160 μ., υπάρχει ένας πέτρι­νος πέλεκυς εντοιχισμένος, που ξεχωρίζει μόνο ένα τμήμα του και έχει και μια επι­γραφή στην οποία διακρίνεται μόνο η φράση «Ερ ευχή…».

Οι κάτοικοι της Αγίας Γαλήνης μας διηγούνται τις παρακάτω ιστορίες. Κάποιος Τοουτσούδης είχε την ικανότητα να βλέπει τους ανθρώπους λαζαρωμένους (έτσι λέ­γεται κάποιος όταν πρόκειται να πεθάνει μέσα σε 40 μέρες). Ο Μπεργαδονικολής (Ν. Βεργαδής) στεκόταν έξω από το σπίτι του. Τότε, ο γέρος που δεν έβλεπε καλά ρώτη­σε κάποιο νεότερο του, το Μαμαλοβαγγέλη, να του πει ποιος είναι. Όταν εκείνος του απάντησε, ο γέρος του είπε: «Εσύ τον βλέπεις όπως πάντα, εγώ όμως τον βλέπω λαζαρωμένο». Σε λιγότερες από 40 μέρες πέθανε ο Μπεργαδονικολής.

Ο Γ. Μελισανάκης, που ήταν για πολλά χρόνια αγροφύλακας στο χωριό, είχε την ικανότητα να «δένει» τους ανθρώπους με τη βοήθεια κακών πνευμάτων. Για παρά­δειγμα, μπορούσε να κάνει αντρόγυνα να φιλονικήσουν και να ‘ρθουν σε διάσταση, τη διάρκεια της οποίας κανόνιζε ο ίδιος, μέχρι να «λύσει» τη μαγεία του, να αποκατα­σταθεί η αρμονική συμβίωση τους. Κάποτε οι δαίμονες, που φαίνεται πως είχαν θυμώ­σει με το Μελισανάκη, τον έδειραν και του έσχισαν το πουκάμισο. Όπως εξομολογεί­ται ο Τυροκομάκης, επειδή ο Μελισανάκης ντρεπόταν να γυρίσει στα Σαχτούρια (τον τόπο καταγωγής του) σε αυτή την κατάσταση, του χάρισε το δικό του πουκάμισο, όχι τόσο από φιλοφροσύνη, όσο από το φόβο των διαβόλων.

 

* Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.