Κοσμάς Κυνουρίας

Αμφιθεατρικά  χτισμένος στις νοτιοανατολικές παρυφές του Πάρνωνα σε υψόμετρο 1150 μέτρων, σε καταπράσινο και πανέμορφο τοπίο με υπέροχα ελατοδάση, ο Κοσμάς είναι ένα από τα ωραιότερα χωριά της Αρκαδίας. Απέχει 32 χιλ. από το Λεωνίδιο και είναι πάνω στο δρόμο που συνδέει την Αρκαδία με τη Λακωνία. Τα άφθονα νερά, οι πηγές και οι ρεματιές, η παρθένα φύση συνθέτουν ένα μαγευτικό τοπίο.

Στην περιοχή του Κοσμά κατά την αρχαιότητα υπήρχε η κώμη «Σελινούς» και στον λόφο του προφήτη Ηλία του χωριού υπήρχε ναός αφιερωμένος στο θεό «Μαλεάτη Απόλλωνα». Έχουν μάλιστα ανακαλυφθεί στην ευρύτερη περιοχή, δύο αγαλματίδια αρχαϊκής εποχής (6ου π.Χ. αιώνα), ενός πολεμιστή με την επιγραφή «Χάριλ(λ)ος ανέθεκε τοι Μαλεάται» και του θεού «Μαλεάτη Απόλλωνα», που φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Η αρχαία Σεληνούς έσβησε όταν οι Σπαρτιάτες κατέκτησαν την ορεινή περιοχή σε μάχη για το πέρασμα στο ανατολικό λιμάνι τους, το δεύτερο Αχιλλείο στις Πρασιές, τη σημερινή Πλάκα Λεωνιδίου. Κατά το 652 π.Χ. οι κάτοικοι έφυγαν κυνηγημένοι προς τη Σικυώνα, μεγάλο εμπορικό λιμάνι στον Κορινθιακό κόλπο και με αρχηγέτη τον Μεγαρέα Πάμμιλο μετανάστευσαν στην αποικία τους Σεληνούντα της δυτικής Σικελίας, όπου ίδρυσαν το 651 π.Χ. την λαμπρή αυτή πολιτεία.

Η περιοχή ερημώθηκε πολλές φορές από διάφορες αιτίες και πολλές φορές έγινε τόπος διαμονής νομάδων ή εγκατεστημένων από τις δυνάμεις Ρωμαίων, Βενετών και Οθωμανών. Ο Κοσμάς πρωτοεμφανίζεται ιστορικά στα 1592 μ.Χ., με το όνομα Άγιος Κοσμάς, σε πατριαρχικό έγγραφο και σε γράμμα του Μητροπολίτη Μονεμβασίας Γενναδίου.

Σημαντική ήταν η συμβολή του χωριού στην Επανάσταση του 1821, στην οποία έλαβαν μέρος 195 Κοσμίτες αγωνιστές, Οπλαρχηγοί, Καπεταναίοι και απλοί στρατιώτες. Ένας από τους πρώτους μάρτυρες του Μοριά για την ελευθερία ήταν και ο Κοσμίτης Δημογέροντας Γιαννάκης Ασημάκης, ο οποίος θανατώθηκε στις φυλακές της Τρίπολης από τους Τούρκους, μαζί με τους όμηρους δεσποτάδες και προεστούς του Μοριά, πριν την έναρξη της Επανάστασης.

Οι κάτοικοι του Κοσμά συμμετείχαν ενεργά στην αντίσταση κατά των Ιταλών και Γερμανών κατακτητών κατά τη διάρκεια της κατοχής. Σημαντική ήταν η νικηφόρα μάχη που έδωσαν στις 27/7/1943 οι αντάρτες του ΕΛΑΣ κατά των Ιταλών έξω από το χωριό στη θέση «Σταυρός», βοηθούμενοι και από κατοίκους του Κοσμά. Στο σημείο αυτό έχει ανεγερθεί μνημείο. Στις 29-30/1/1944 όμως οι κατακτητές, με τμήματα των Ταγμάτων Ασφαλείας της Λακωνίας επέδραμαν κατά του χωριού και το κατέκαψαν. Στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου το χωριό λεηλατήθηκε και εγκαταλείφθηκε. Μεταπολεμικά, με την αγάπη των κατοίκων του ανασυγκροτήθηκε και ανοικοδομήθηκε.

Η κεντρική πλατεία του χωριού είναι σκεπασμένη με θεόρατα πλατάνια που φυτεύτηκαν το 1883, και τριγύρω γραφικά καφενεία και ταβέρνες. Στο κέντρο της δεσπόζει η ωραία πετρόχτιστη εκκλησία των Αγίων Αναργύρων με τις τρεις όμορφες κρήνες-λεοντοκεφαλές που χύνουν αδιάκοπα τα νερά τους.  Σύμφωνα με τον μύθο ένας βοσκός βρήκε σε κοντινή πηγή ένα εικόνισμα των Αγίων Αναργύρων προς τιμή των οποίων χτίστηκε η πρώτη εκκλησία σε αυτή τη θέση το 1884. Η εικόνα σώζεται μέχρι σήμερα σε περίοπτη θέση μέσα στην εκκλησία, συνοδευόμενη από χρυσαφικά και τάματα.

Τα σπίτια είναι πετρόκτιστα και ακολουθούν την τοπική παραδοσιακή αρχιτεκτονική.  Λειτουργεί βιβλιοθήκη με 3500 περίπου τόμους βιβλία, περιοδικά και άλλες εκδόσεις, καθώς και λαογραφικό μουσείο όπου εκτίθενται τα εργαλεία των Κοσμιτών χτενάδων, έργα ντόπιας ξυλογλυπτικής, κεραμικής, υφαντικής και κεντητικής τέχνης,  αρχαιολογικά ευρήματα και ιστορικά έγγραφα. Επίσης έχει δημιουργηθεί μια μικρή πινακοθήκη με έργα Ελλήνων ζωγράφων εμπνευσμένων από το φυσικό κάλλος της περιοχής.

Το φυσικό περιβάλλον στην ευρύτερη περιοχή του χωριού είναι πλούσιο σε εναλλαγές και χαρίζει απολαυστικές διαδρομές με αξέχαστες εικόνες. Μέσα και γύρω από το χωριό υπάρχει ένα μαγευτικό καστανόδασος που θεωρείται από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα. Η διαδρομή από το Λεωνίδιο προς τον Κοσμά περνά από το επιβλητικό φαράγγι του ποταμού Δαφνώνα διακρίνεται για την πλούσια χλωρίδα του, που περιλαμβάνει και ορισμένα σπάνια είδη, και θεωρείται προστατευόμενη περιοχή, ενταγμένη στο δίκτυο Natura 2000.

Σε απόσταση περίπου 15 χιλιομέτρων από τον Κοσμά βρίσκεται το μοναστήρι της Παναγιάς της Έλωνας που χρονολογείται από το 1300 περίπου και είναι χτισμένο σε απόκρημνο βράχο πάνω από το φαράγγι.

Πανέμορφη είναι και η διαδρομή προς το κοντινό οροπέδιο του Πάρνωνα, στα όρια με την Λακωνία.